Johannes Jacobus van Oosterzee (Rotterdam, 1 april 1817 - Wiesbaden, 29 juli 1882) was een Nederlandse theoloog, hervormd predikant, prozaïst en dichter.
Van Oosterzee werd vanwege zijn uitnemende aanleg in staat gesteld om zich op het ambt van predikant voor te bereiden. Hij studeerde aan in Utrecht in de periode 1834-1840 en promoveerde in 1840 tot doctor in de godgeleerdheid. Hij deed zijn intrede als predikant op 1841 te Eemnes-Binnen en stond van mei 1843 tot november 1844 te Alkmaar, waar hij in 1851 het huwelijk sloot van Geertruida Toussaint met de schilder Johannes Bosboom. Inmiddels was hij in 1845 beroepen aan de Grote of Sint-Laurenskerk in zijn geboortestad Rotterdam, waarna hij in 1863 tot hoogleraar aan de Utrechtse universiteit werd aangesteld. Hij werd op 17 november 1869 benoemd tot Commandeur in de Orde van de Eikenkroon.
Samen met zijn collega Jacobus Isaac Doedes redigeerde hij van 1845 tot 1858 de Jaarboeken voor wetenschappelijke theologie. Hij richtte met Nicolaas Beets en Daniël Chantepie de la Saussaye in 1852 de vereniging van predikanten en het tijdschrift Ernst en Vrede op. Als godgeleerde en kerkredenaar schreef hij een groot aantal werken, waarvan de stijl zijn beroemde welsprekendheid evenaart, zodat die tot de letterkunde kunnen worden gerekend. Zijn prozawerken overtreffen zijn poëzie zózeer, dat zijn dichterlijke gaven aan vele van zijn bewonderaars onbekend bleven.
Van Oosterzee trok overvolle kerken, de toeloop tot zijn prediking in de Grote of Sint-Laurenskerk was zelfs voor die tijd onvoorstelbaar groot. De kerkgangers van de ochtenddienst bleven de hele middag in de kerk om hun zitplaatsen voor de middagdienst niet te verliezen. Ds. Allard Pierson (1770-1839), die zeer kritisch over Van Oosterzee oordeelde, schreef dat "hij gedurende veertig jaar als kerkleraar een door niemand geëvenaarde betekenis in Nederland heeft gehad".
Hij stond in contact met Isaäc da Costa, Guillaume Groen van Prinsterer en Hendrik Jacob Koenen en maakte naam als apologeet tegen het modernisme. Tegen het einde van zijn ambtsperiode werd hij verdrongen door de opkomende 'neocalvinisten' en jongere 'ethischen'.[1] Eén van zijn opponenten was Cornelis Willem Opzoomer (1821-1892).