In 1994 werden vijf sociale grondrechten – het recht op arbeid, sociale zekerheid, bescherming van de gezondheid en bijstand, behoorlijke huisvesting, gezond leefmilieu en culturele en maatschappelijk ontplooiing – in de Grondwet opgenomen. De benaming ‘grondrechten’ vertelt ons al waarover het gaat: het zijn rechten die de pijlers (moeten) vormen van onze samenleving. De vraag is, in welke mate die rechten in de dagelijkse werkelijkheid worden gerealiseerd. Daarin schiet de wetgever tekort; vooral mensen in armoede beschikken niet over de mogelijkheden om deze grondrechten te realiseren. Het netwerk van sociale uitsluitingen waarmee zij worden geconfronteerd, vormen drempels tot cruciale domeinen zoals werk, gezondheid, onderwijs, wonen en participatie.
Aan de hand van divers cijfermateriaal brengen we de ongelijke toegang tot de sociale grondrechten in België in beeld; vandaag kan dat niet zonder een Europees vergelijkend perspectief. Vervolgens wijden we aan elk sociaal grondrecht een afzonderlijk hoofdstuk. Zo komen de gevolgen van de wet op wendbaar en werkbaar werk voor mensen in armoede aan bod, het belang van de automatische rechtentoekenning in de sociale bescherming, de afdwingbaarheid van het recht op wonen en het debat rond milieurechtvaardigheid. Armoede bij kinderen is niet alleen een inbreuk op deze sociale grondrechten, maar weegt ook op de toekomst van onze samenleving. Wie opgroeit in armoede, start immers in een buitenbaan en kan moeilijk of niet volwaardig deelnemen aan het maatschappelijk leven. Omdat sociale grondrechten een belangrijke toetssteen moeten zijn voor de doelmatigheid van het armoedebestrijdingsbeleid op diverse niveaus (van lokaal tot Europees), zoomen we in de laatste vier hoofdstukken in op de aanwezigheid van sociale grondrechten in diverse beleidscontexten.
Dit Jaarboek wil bijdragen tot een grondigere kennis over armoede en sociale uitsluiting en wil tegelijk de politieke en publieke belangstelling blijven aanwakkeren. Redactieleden en gastauteurs verwerken recente cijfers en onderzoeksmateriaal over armoede en sociale uitsluiting en analyseren het armoedebeleid in België. Het wetenschappelijke gehalte van de bijdragen wordt gegarandeerd door een procedure van wetenschappelijke reviewing.
Willy Lahaye is filosoof en doctor in de Psychologie en Onderwijswetenschappen. Hij leidt de dienst Gezinswetenschappen binnen de faculteit Psychologie en Onderwijswetenschappen van de UMons. In samenwerking met CeRIS onderzoekt hij armoede en sociale uitsluiting bij kinderen en hun gezinnen.
Isabelle Pannecoucke is doctor in de Sociale Wetenschappen (Sociologie). Ze is vrijwillig medewerkster aan de onderzoeksgroep POS+ van de Universiteit Gent en is ook verbonden aan de dienst Gezinswetenschappen van de UMons. Ze is beleidsmedewerker bij de Vlaamse Woonraad.
Jan Vranken is socioloog en emeritus gewoon hoogleraar van de Universiteit Antwerpen, waar hij het onderzoekscentrum OaSeS (Ongelijkheid, Armoede, Sociale uitsluiting en de Stad) oprichtte en negentien edities van het (Vlaamse) Jaarboek Armoede en Sociale Uitsluiting uitgaf.
Ronan Van Rossem is hoofddocent Sociologie aan de Universiteit Gent en verbonden aan de onderzoeksgroep POS+ (Participation, Opportunities, Structures).