Waarom een cultuurgeschiedenis van het hart? Omdat het hart het enige orgaan is waarover in de loop der tijden zo volkomen wisselend werd gedacht.
Ziekten van het hart staan thans bovenaan de lijst doodsoorzaken; tot een eeuw of twee geleden was men er nog van overtuigd dat het hart niet ziek zou kunnen zijn, zo edel was het.
Wel dacht men dat elk letsel van het hart onmiddellijk fataal was; thans worden dagelijks door chirurgen operaties uitgevoerd waarbij het hart wordt geopend. Zelfs transplantaties vallen binnen het bereik van de moderne mens.
Over bouw en functie van het hart werd eeuwenlang getheoretiseerd. Zo meende men dat het de bron van de menselijke warmte was, de innerlijke zon.
In het hart ontving dan het bloed zijn spiritus of levensgeest. Dergelijke opvattingen weerspiegelden zich ook in het dagelijks spraakgebruik: het hart dat ons in de schoenen zinkt, of dat op de tong ligt.
Medisch gezien hebben zich in de benadering van ziekten van het hart dus enorme veranderingen voorgedaan. Was er aanvankelijk sprake van zuivere magie, thans gaat het om exacte wetenschap.
Door de eeuwen heen is het hart beschouwd als een orgaan van moed, waardig om na de dood apart in een urn te worden bijgezet. Toch wordt het hart door de moderne psychologen als het ‘orgaan van de angst’ beschouwd. En er zouden wisselwerkingen zijn tussen hart en psyche.
Ook de wijze van uitbeelden van het hart verdient onze aandacht: vanaf het bekende hart met de pijl erdoor dat de verliefde jongeling in de bomen snijdt, tot het Heilig Hart van Jezus en het hart in ’s duivels prentenboek. En wat is de rol van het hart in de muziek?
Dr. G.T. Haneveld (1924) is me- disch-historicus en patholoog- anatoom.