In de serie ‘Gastmaal der Eeuwen, Taferelen uit de Cultuurgeschiedenis van Europa’, onder redactie van Dr. O. Noordenbos, Dr. K.F. Proost en Theun de Vries, heeft Dr. Rebling een handig boekje van vier vel druks over Bach doen verschijnen. We vinden daarin, overzichtelijk medegedeeld, de bekende feiten uit Bachs levensgeschiedenis, met een viertal afbeeldingen, waarvan het minst bekend is die van het oude Bach-orgel uit de Bonifaciuskerk in Arnstadt (de speelkant); meestal ziet men het kerkinterieur met orgelfront.

Het is een helder geschreven, oriënterend werkje, waarin vooral te prijzen is de duidelijke omschrijving van het begrip barok, ‘onafscheidelijk verbonden met het vorstelijk absolutisme, dat in de zeventiende en in de eerste helft van de achttiende eeuw het gehele maatschappelijke en culturele leven beheerste.’ De bedoeling is aan te tonen, dat Bachs oeuvre een overwinning op de barok heeft betekend (zou in de titel niet beter van ‘overwinning op’ dan van ‘overwinning van’ kunnen worden gesproken?) en dat hij niet maar, zoals Schweitzer schreef, een einde, maar eveneens een wegwijzer naar de toekomst is geweest. Die overwinning werd behaald, volgens de schrijver, door Bachs ‘humanisme’, welke term verwarring kan wekken, maar in de ondertitel met ‘gepassioneerde menselijkheid’ wordt verklaard, althans toegelicht. Bachs innige vroomheid wordt niet ontkend, maar de schrijver is er op uit hem te laten zien als mens onder de mensen, met gezonde ambitie en bovenal bedacht op de ontwikkeling van zijn muzikale persoonlijkheid. Als correctief op eenzijdige voorstellingen van Bach als mysticus enz. kan dit misschien zijn waarde hebben, maar toch kan ik me niet aan de indruk ontworstelen, dat we hier te doen hebben met een voorzichtige poging tot annexatie, getuige het doorlopend gebruik van de term humanisme en humanistisch. Een humanist was Bach nòch in de 16e eeuwse, nòch in de 20e eeuwse zin van het woord. Dat zijn levend Christelijk geloof zijn menselijkheid niet ophief, maar louterde en verruimde, is toch niets verwonderlijks. Met dit voorbehoud van harte aanbevolen.