[p. 34] De lange zomer Op woensdag vertrok oom Pieter naar Gorkum. Tante Melanie huilde, Margje liep met haar oom mee naar de Markt. Daar stelden de patriotten zich fier op bij hun vaandel. Met een tamboer voorop marcheerden ze naar de Tiendewegspoort, joelende kinderen holden voor, achter en naast de troep. Margje bleef op de wal bij de stadspoort staan. Ze zag het rijtje soldaten over de brug gaan en daarna aan de overkant van de stadsgracht langskomen op weg naar de Haastrechtse brug. Ze wuifde naar oom Pieter en die wuifde vrolijk terug. In huis leek het stil nu haar oom weg was. Margje moest meteen door naar muziekles. De gewone school was gesloten, maar muziekles, dansles, en maintien gingen door. Vooral aan maintien had Margje een hekel. Een Franse juffrouw leerde de dochters van rijke burgers hoe ze zich in gezelschap moesten gedragen. Parijse etiquette was het hoogste op aarde. Margje leerde met kleine pasjes lopen, ze kreeg alles te horen over tafelmanieren en over beschaafde conversatie. Maintien was eigenlijk alles wat deftige dames onderscheidde van het gewone volk. De hele les en alles wat met maintien te maken had ging in het Frans. Mademoiselle haatte die lompe Hollandse kinderen, maar ze had het geld nodig, dus legde ze maar geduldig voor de honderdste keer uit dat een dame niet holt, niet luid praat of lacht en heel weinig eet en drinkt. Alles moest verfijnd zijn. ‘Verfijnd’ was een Nederlands woordje dat mademoiselle vaak gebruikte als de kinderen haar Frans niet begrepen. Ze zei het met gesloten ogen en een nadrukkelijk lang aangehouden ij-klank. De muziekles en de dansles waren ook niet echt leuk. Het ging er niet om of je luitspelen of zingen leuk vond, of je van dansen hield, het ging er om dat je in gezelschap kon doen wat er van je verwacht werd. Jongedames moesten zich goed gedragen, beschaafd zijn. Ze hoefden nergens echt verstand van te hebben, zolang ze maar op het juiste moment de juiste opmerking maakten met het passende gebaar. Margje voelde zich een aap, die afgericht wordt voor een circusnummer. Op donderdag nam moeder haar mee naar een theevisite, dat was een goede oefening voor Margje. Ze gingen te voet, want een eigen rijtuig hadden ze niet en een huurrijtuig was te duur voor zo'n klein stukje. Bij het huis aan de Oosthaven ontving de gastvrouw de dames in een prieel in de tuin achter het huis. Ze zaten zorgvuldig in de schaduw, hoewel het een heerlijke zomerdag was. Een dame mocht niet bruin Over het gehele werk DATUMS 1787 [p. 35] worden. Bruin werden boeren en arbeiders en vrouwen die buiten moesten werken, een dame was blank, liefst een beetje bleek zelfs. Dat lukte maar een deel van de aanwezige dames. De meeste waren dikke, blozende vrouwen, puffend in hun te krappe japonnen, ingesnoerd in corsetten, met drie of vier lagen kleding over elkaar. Slechts twee heel jonge vrouwen waren gekleed in de zeer dunne, luchtige kleding die zo in de mode was. De andere dames keken er afkeurend naar, wat zaten die opzichtige schepsels er bloot en zedeloos bij. Margje deed haar uiterste best om haar rol te spelen. Ze wilde dat moeder tevreden over haar zou zijn. Het kostte haar wel veel moeite. Steeds maar beleefd glimlachen, alleen praten als je iets gevraagd werd, op de meest stomme vragen een keurig, beleefd antwoord geven. Margje kon het wel, maar ze deed liever gewoon. Was ze maar op de boerderij, dat zou leuker zijn. Ze zag hoe moeilijk haar moeder het had en ze begreep niet waarom moeder steeds weer naar die vreselijke theevisites ging. Die vrouwen lieten op allerlei manieren merken dat moeder er eigenlijk niet bijhoorde, zij was niet van ‘hun stand’. Ze



[p. 36] mocht er zo'n beetje bijzitten, maar ze moest wel voelen dat ze niet op haar plaats was. Stel je voor, zo'n ex-weesmeisje bij de deftigsten van Gouda. Moeder en dochter waren allebei doodmoe toen ze thuis kwamen. Zwijgend deden ze hun hinderlijke pruiken af, trokken luchtiger en gemakkelijker kleren aan. Moeder had weer zware hoofdpijn. Ze kreeg het wondermiddel groene thee en sliep een paar uur. Margje had kiespijn van alle zoetigheid. Tante Melanie gaf haar mosterdzaad in een doekje, dat moest ze in wijnazijn dopen en tegen de zere kies houden. Het hielp echt en na een uur was Margje die visite weer vergeten. Ze vond het wel jammer dat ze niet bij oom Kees en tante Jantje kon zijn. Het was zulk mooi weer. Elke dag zon, in de stad liepen de mensen zoveel mogelijk in de schaduw. Wat zou het nu fijn zijn op de boerderij bij de Vlist. In de stad had je alleen bomen langs de gracht en wat groen in de tuinen achter de huizen. Lange, warme middagen lag Margje die zomer lui in een stoel in hun kleine tuintje. Verveeld las ze een boek of staarde zomaar wat naar de blauwe lucht. Zo'n lange zomer, zo vervelend. Oom Pieter ver weg, in huis niemand die eens een grapje maakte, niemand was blij. Het leven ging zo stil en saai voorbij in de stad, er gebeurde niets. Toch zat er spanning in de lucht. Er waren allerlei geruchten dat het niet goed ging met de patriotten. In Middelburg plunderden mensen de huizen van patriotten. Ze riepen daarbij: ‘Oranje boven, de kezen in de goot.’ Er werd verteld dat het drie dagen en twee nachten doorgegaan was. Er zouden negentien huizen helemaal leeggeroofd zijn. Ook in Gelderland plunderden orangisten de huizen van patriotten. Prinses Wilhelmina stuurde in die weken een officieel protest tegen haar aanhouding aan de Staten van Holland. Ze eiste nog steeds vrije doortocht naar Den Haag. De Staten van Holland vreesden dat er een orangistisch oproer in Den Haag zou uitbreken als de prinses daar kwam. Zij herhaalden hun weigering, de prinses kwam Holland niet in. De patriotten vroegen de Franse koning te bemiddelen in hun conflict met de stadhouder. Van Pruisische kant dreigde men al met geweld. Twintigduizend Pruisische soldaten werden op 17 juli bij Wezel samengebracht. Wat ging dat leger doen? Wezel was niet ver van Nederland. De koning van Pruisen vroeg zijn zuster wat hij voor haar kon doen. Pruisen, Engeland, Frankrijk, alle omringende landen bemoeiden zich met het conflict tussen patriotten en stadhouder. [p. 37] De Engelsen hielpen de prins in het geheim, de Pruisen stonden klaar om aan te vallen. Alleen de Franse koning stond aan de kant van de patriotten. Verder hadden de patriotten hun eigen legertje, de exercitiegenootschappen. Wat zouden ze daaraan hebben? Niemand wist het. Het stadsbestuur In Gouda vreesde ongeregeldheden. Daarom werd besloten in de zomer van 1787 de jaarlijkse kermis niet te houden. Een heel ongewone beslissing en een teken dat er iets heel ernstigs dreigde te gebeuren. Bij Margje thuis werd over al deze dingen gepraat. Ze maakten zich zorgen over oom Pieter in Gorkum. Als er oorlog kwam, hoe zou het dan met hem gaan? Het meest werd er echter gepraat over de fabriek. Na jaren aarzelen besloot vader de pijpmakerij te verkopen. Van de laatste twintig man personeel werden er zestien ontslagen. Alleen voor zijn oudste pijpmaker, Jan Snel, en voor drie jonge knechtjes hield vader nog een werkplaats in de Keizerstraat. Het was een beslissing waar iedereen in de stad over praatte. Het ging al jaren slecht in de industrie. Goudse pijpen werden haast niet meer verkocht, er was veel werkloosheid. Vóór 1 augustus was alles geregeld. Voor Margjes vader veranderde er niet zoveel, hij had al jaren bijna niets meer voor zijn bedrijf gedaan. Eigenlijk kreeg hij het er nu iets beter door. De opbrengst van het verkochte fabrieksgebouw was voor hem en hij hoefde niet zoveel salaris meer te betalen. Moeder was blij dat ze nu eindelijk van die fabriek af waren. Dat er nog vier man in hun dienst bleven, vond ze eigenlijk nog teveel. Tante Melanie treurde om het verlies van het bedrijf. Ze keek naar het portret in de achterkamer. ‘Wat een geluk dat vader en moeder dit niet meer hoeven mee te maken,’ dacht ze. Voor het eerst in jaren had tante Melanie haar medicijnen voor zichzelf nodig. Ze nam een kruidendrank tegen maagpijn en ze at drie dagen niet. Margje interesseerde het allemaal niet zoveel. Ze was bijna nooit in de fabriek geweest, waar had je zo'n fabriek voor nodig? Ze hadden toch overal genoeg van, wat moest je dan nog met een fabriek?