Nieuw.

Uniek, dat is het Friese dorp Jorwerd, maar niet bijzonder. In zijn boek Hoe God verdween uit Jorwerd haalt Geert Mak een onderzoek aan waarin drie totaal verschillende dorpsgemeenschappen met elkaar worden vergeleken, een uit Griekenland van 600 voor Christus, een uit Engeland van rond 1900 en een hedendaags dorp van de Maya-indianen in Yucatán. Er bleek sprake van een aantal opvallende overeenkomsten, onder andere op het gebied van opvattingen over werk en landbouwgrond, en de rol van de jeugd in het gemeenschapsleven. Of, zoals Mak het omschrijft in zijn boek over ‘een Nederlands dorp in de twintigste eeuw’: ‘In veel opzichten waren de verschillen tussen Jorwerd en Amsterdam (...) aanzienlijk groter dan tussen Jorwerd en een willekeurig dorp in Engeland en Duitsland.’

Dorpen als Jorwerd - de officiële Friese benaming is tegenwoordig Jorwert - vormden eeuwenlang een klein universum. Zo ergens rond het ‘voorwereldlijke jaar 1858’ moet Jorwerd volgens Mak zijn hoogtepunt als ‘klassieke dorpsgemeenschap’ hebben beleefd: ‘Het had in die tijd ruim zeshonderd inwoners, er waren winkels, bakkers en cafés en voor iedereen die op minder dan een halfuur gaans van het dorp woonde fungeerde het als een soort minicentrum.’ Ruim honderd jaar later zou alles totaal anders zijn.

Jorwerd is niet bijzonder, maar wel uniek. Zoom in op zijn geschiedenis, zoals Mak deed met zijn boek, en je leert ze kennen, de mannen en vrouwen die er hun leven doorbrachten, allen met hun eigen verhaal. Hoe God verdween uit Jorwerd is de biografie van een dorp dat eerst in de luwte van de tijd verbleef en eeuwen bijna niet veranderde, en vervolgens diezelfde tijd als een storm over zich heen voelde razen. De oude boerensamenleving, waar verhoudingen gestold waren, taken vastlagen en verwachtingen bescheiden waren, veranderde. Er kwamen mensen van elders, die niet of anders groetten, er kwamen landbouw- en melkmachines, er kwam nieuwbouw, er kwam lawaai, terwijl geuren en kleuren veranderden. In zijn beschrijving van dat proces, van hoe die oude vertrouwde tijd achter de horizon van de geschiedenis verdween, toont Mak zich een historisch chroniqueur van formaat: uitermate goed gedocumenteerd, zonder neiging tot melancholisch mijmeren, en met een beeldende stijl – het illustratiemateriaal in de gebonden jubileumeditie die in 2006 ter gelegenheid van de veertigste druk verscheen, is in dat opzicht weliswaar een aardig extraatje, maar eigenlijk overbodig.

Hoe God verdween uit Jorwerd mag gerekend worden tot een school van geschiedschrijving waar ook Montaillou van Emmanuel Le Roy Ladurie een exponent van is: de beschrijving van het gewone, dagelijkse leven van vroeger. Dank zij Maks studie kunnen we een blik werpen achter de rafelranden van de tijd – en af en toe een verstolen traan laten om wat voorbij is.