Is in het eerste deel mijner Gedenkschriften de wording mijner jonge persoonlijkheid en haar geestelijke botsing met de bestaande maatschappij geschilderd, in dit tweede deel ziet men den groei dier persoonlijkheid in haar kontakt met die maatschappij weergegeven.
Dit deel bevat de elementen van strijd en organisatie, waarin zij hare ontplooiing moest vinden. Het schildert niet slechts mijn persoonlijke ontwikkeling, maar ook die van mijn voornaamste werk: de Partij, door mij opgericht, de beweging, door mij aangevoerd. Het zuiver persoonlijke, hoewel niet verwaarloosd, treedt meer op den achtergrond. Een nieuw geestelijk milieu moet worden geschapen en verwerkt; de politieke taak moet worden begrepen en eischt groote ontwikkeling van krachten. De opgerichte partij heeft een langen tijd van konsolidatie noodig, om tot zelfbezinning te komen en geschikt te worden voor de voortdurende massale aktie, die van haar wordt geëischt. Naast den strijd tegen tegenstanders van buiten, komt de botsing der meeningen binnen de jonge organisatie. Van een chaos moet gemaakt worden een daadkrachtige politieke beweģing, met perspektieven voor de toekomst.
De taak van den leider, waartoe ik mij langzamerhand ontwikkelde, eischt kennis en begrip van zaken, het algemeen belang, maar vooral dat der opkomende arbeidende klasse, betreffende.
Naar groote matiging en beperking moest hierbij worden gestreefd. Want zeer veelzijdig is de stof, die te bewerken was.