Het leerstuk van de strijd om de kortere werkdag is zo oud als de vakbeweging zelf. De Groningse econoom en historicus dr. Luchien Karsten gaat in het slothoofdstuk van zijn studie De Achturendag — Arbeidstijdverkorting in historisch perspectief, 1817--1919 zijdelings in op het nijpende dilemma van een nieuwe tijdspolitiek. Veranderende normen over opvoeding van kinderen, omgang tussen volwassenen en flexibilisering van arbeidstijden vragen om een nieuwe wisselwerking tussen arbeid en vrije tijd. De overheid zal via arbeidswetgeving de voorwaarden moeten creëren om zon nieuw evenwicht tot stand te brengen.

Maar, stelt Karsten nuchter vast, arbeidstijdverkorting versterkt de tendens tot individualisering. De behoefte aan centrale coördinatie van publieke en privé-tijd neemt zienderogen af. Zo wordt collectieve invoering van de vijfurendag door velen afgewezen als „een heilloze utopische constructie, die geen recht doet aan de toenemende vrijheid van het individu". ledereen wil autonoom over zijn tijd beschikken.

Helaas eindigt Karsten zijn verhaal waar het spannend begint te worden. Hij constateert zonder verder commentaar dat het de vraag is of „een ieder op gelijke wijze zonder wettelijke regels van die vrijheid kan profiteren". De geschiedenis van de achturendag heeft tenslotte aangetoond dat die vrijheid het niet zonder een wettelijk kader kan stellen.

Het dilemma is geschetst: wettelijke verplichting is eigenlijk noodzakelijk om tot verdere arbeidstijdverkorting te komen, maar gaat regelrecht in tegen de tijdgeest van vrijheid, blijheid. Dat Karsten wenkend perspectief schildert voor een moderne tijdspolitiek is hem nauwelijks aan te rekenen. Als historicus deed hij wat hij moest doen: voor het eerst de succesvolle strijd van de arbeidersbeweging om de achturendag vastleggen.

Zijn lijvige boek is een toegankelijk relaas geworden en laat zien hoe effectief heldere symbolen kunnen zijn. „Voor alles", schrijft Karsten, „is de achturendag het symbool van evenredigheid tussen arbeid en vrije tijd, van rechtvaardige arbeidsverhoudingen en van het recht op «een menswaardig bestaan. Zijn geschiedenis is ten nauwste verbonden met de vraag wie de tijd beheerst. Het achturenprincipe vormde daarbij het symbool van harmonie tussen werken en leven."