Proefschrift, op 16 mei 1997 verdedigd aan de Katholieke Universiteit Brabant. Promotor: prof.dr. J.L. Goedegebuure

In 'De verschrikkingen van het denken' zet Michel van Nieuwstadt nieuwe lijnen uit in de intellectuele biografie van de essayist, filmcriticus, romanschrijver en literair redacteur van 'Het vaderland' Menno ter Braak (1902-1940).

Van Nieuwstadt volgt Ter Braaks intellectuele ontwikkeling langs het expressionistische vroege werk tot 1930, via het antimetafysische karakter van Ter Braaks geschriften onder de invloed van Nietzsche, tot zijn rol als een van de richting gevende cultuurcritici van deze eeuw.

Ter Braaks overwinning van het expressionisme, zijn afscheid van de film, zijn worsteling met de consequenties van Nietzsches denken en uiteindelijk zijn behoefte om binnen de bestaande cultuur gehoor te krijgen, tonen de conformistische beperkingen van deze meedogenloze criticus van de burgerlijke cultuur.

Van Nieuwstadt concentreert zijn analyse van het werk van Ter Braak rond het 'Carnaval der burgers', en de manier waarop Ter Braak hierin de dichterlijkheid als levenshouding uit het rijk van de mogelijkheden bant. De oorspronkelijke interpretatie biedt verrassende perspectieven voor de herlezing van Ter Braaks werk, en legt ten slotte een tragiek bloot die niet eerder zo voor het licht kwam.

Ter Braaks idee dat de moderne mens het voortaan zonder metafysica, zonder eeuwige waarheden moet stellen, maakt dat zijn werk ook nu nog een verrassende actualiteit heeft. In de confrontatie met Ter Braaks tijdgenoten als Marsman, Du Perron, Thomas Mann, Oswald Spengler en Walter Benjamin en met lateren als Roland Barthes, Derrida en Adorno doet Michel van Nieuwstadt een nieuw beeld van Menno ter Braak oprijzen.
(website uitgever)