De rol en positie van de huisarts in Nederland is uniek, ook in Europa. In de studie Wat zou Nederland zijn zonder de huisarts? De positie van huisartsen in relatie tot aard en kosten van de zorg wordt beschreven hoe de huisarts functioneert in de gezondheidszorg en in onze samenleving.

Kenmerkend voor het Nederlandse systeem van gezondheidszorg is dat mensen een eigen huisarts hebben en dat die huisarts de toegang tot de specialistische zorg reguleert. Aan de hand van de resultaten van Nederlands en internationaal onderzoek is nagegaan wat er zou gebeuren met het gebruik, de kosten en de kwaliteit van de gezondheidszorg als inschrijving-op-naam en de poortwachtersfunctie van de huisarts zouden worden afgeschaft.

Gebruik van zorg
De positie van de huisarts in de gezondheidszorg werkt door op wat huisartsen feitelijk doen en op de keuzes die patiënten maken. Deze twee elementen zijn op hun beurt van invloed op bijvoorbeeld de verwijspatronen en de aard van de problemen die aan specialisten worden voorgelegd.

Kosten van zorg
Landen waar de huisarts de toegang tot de specialistische zorg bewaakt, blijken goedkoper uit te zijn dan andere landen. Dat komt echter niet alleen door de rol van de huisarts als poortwachter, maar ook door factoren als de welvaart van een land, de mate waarin de zorg uit publieke of uit particuliere middelen wordt gefinancierd en het gangbare betalingssysteem (met name het verschil tussen honorering per verrichting of per abonnement of salaris).

De Nederlandse huisarts is terughoudend in zijn medisch handelen: hij schrijft weinig voor, doet (met uitzondering van uitstrijkjes en griepvaccinaties) weinig aan preventie en verwijst weinig patiënten naar de tweede lijn. Dit heeft vrijwel zeker een kostenbesparend effect. Over de kwaliteit van de zorg kon geen uitspraak worden gedaan, doordat gegevens ontbraken of moeilijk interpreteerbaar waren.

Het Nederlandse systeem brengt als keerzijde een zeker paternalisme met zich mee. Dit zou op den duur kunnen botsen met de Europese regelgeving, waarin immers veel belang wordt gehecht aan een vrij verkeer van personen, arbeid en diensten. Dáár ligt een zekere bedreiging voor de toekomst van het huidige stelsel.