Serie: Denken over cultuur, 6

Van oudsher wordt de samenleving vergeleken met een levend organisme. In de tweede helft van de negentiende eeuw veranderde dit vertoog onder invloed van de geneeskunde van karakter. Dat de samenleving een lichaam was, zo luidde het nu, hield in dat zij klinisch kon worden ontleed en, waar nodig, aan therapieën of heelkundige ingrepen onderworpen.

Ook in Nederland en België voltrok zich deze medicalisering van het maatschappelijke denken, spreken en handelen. Artsen, sociologen, politici en economen leverden tussen 1860 en 1914 bijdragen aan de intellectuele constructie van een medisch ontleedbare samenleving. Zij kregen gezelschap van historici, cultuurcritici en literatoren. In wetenschappelijke theorieën en in romans, in maatschappelijke analyses en in overzichten van de vaderlandse geschiedenis werd het beeld geschapen van een natie die gezond en ziek kon zijn.
Dat beeld kreeg echter ook vorm in discussies over concrete sociale problemen. Er werden preventieve, vaak hygiënistische maatregelen voorgesteld en uitgewerkt ter bescherming van maatschappelijk groepen die van vitaal belang voor het 'volkslichaam' werden geacht. Daartoe behoorden vrouwen en kinderen, maar ook industriearbeiders en stedelingen. Er werden campagnes opgezet om hun gezondheid en zo de gezondheid van de natie te garanderen.
Dergelijke campagnes waren veelal ingebed in een gemedicaliseerde visie op de samenleving als geheel. Maar de zorg om de gezondheid van de natie impliceerde ook aandacht voor de 'zieke' groepen, voor de 'kankerplekken' die de samenleving bedreigden. Antropologen, psychiaters, criminologen en juristen gingen vreemde rassen, geesteszieken en misdadigers beschouwen als patiënten die een behandeling nodig hadden. En zij pleitten ervoor dat ook politici zich als artsen zouden gedragen.

'De zieke natie brengt een wereld in kaart waarin de geneeskunde politiek werd, de politiek pathologie. Medische korte films bepalen het ritme van het boek.
(tekst website uitgever)