Rotterdam bezette de vierde plaats in de Republiek wat boekproductie betrof. Dat
kwam door de aanwezigheid van vooraanstaande Franse geleerden als Bayle en anderen en
door de grote Engelse kolonie, die er zich ophield met bijvoorbeeld B. Furly en John Locke als
belangrijke leden. Deze bloei die tegen 1700 zijn hoogtepunt bereikte, werd ook gestimuleerd
door de vele internationale handelscontacten. Al werden er veel buitenlandse boeken uitgegeven,
dat nam niet weg dat ook de Nederlandse boekenmarkt voorspoed beleefde in Rotterdam. En
het eerste Nederlandstalige geleerdentijdschrift, de Boekzaal van Europa van Pieter Rabus,
verscheen in die stad.
In deze bundel zijn tien artikelen samengebracht. Acht daarvan betreffen bekende en minder
bekende boekdrukkers en boekverkopers. Maar twee hebben een wijdere strekking. H. van
Mourik en E. Vercauteren beschrijven het Rotterdamse boekverkopersgilde, waarover ongelukkigerwijze
maar weinig gegevens bewaard zijn. Het ontstond pas in 1699 door afscheiding uit
het Sint-Lucasgilde. Het document van dat jaar bestaat nog, evenals een aangepaste ordinantie
uit 1720 en een gildenkasboek over de jaren 1699-1812, het jaar van de opheffing van de
gilden. Niettemin weten de auteurs toch een redelijk beeld te geven van het reilen en zeilen in
het gilde. Nog belangrijker op documentatiegebied is de lijst van 590 boekverkopers van het
eind van de zestiende eeuw tot 1800, gebaseerd op de aantekeningen van de vroegere
gemeentearchivaris H. C. Hazewinkel. Zij is samengesteld en gecompleteerd door zoeven
genoemde auteurs in samenwerking met M. Evers en D. van Wingerden en geeft van elke
persoon de naam, geboorte- en sterfjaar, godsdienst, ouders, herkomst, datum van toetreding
tot het gilde, huwelijk en adres. Buitengewoon nuttig, al was het maar omdat duidelijk wordt
hoe het aantal boekverkopers steeds bleef toenemen, ook in de achttiende eeuw, en dat velen
van hen uitgevers waren. De overige acht studies hebben eveneens op basis van archiefgegevens
een hoog documentatiegehalte, en de geschiedenis van elk geval wordt beëindigd met een
fondslijst in chronologische volgorde van de door de boekverkoper uitgegeven werken, waarna
dikwijls nog een opsomming van overheidsdrukwerk volgt. In de artikelen worden de uitgevers
P. van Waesberghe en Johannes Naeranus (A. van Mameren met A. D. A. Monna en A. H.
Groustra-Werdekker), Arnout Leers (M. Gubbels), Frans van Hoogstraten (P. G. B. Thissen,
die intussen een boek over Van Hoogstraten heeft gepubliceerd), Barend Bos (R. Bastiaanse en
H. Bots), Reinier van Doesburg (F. Trumpi), Pieter vander Slaart (P. H. A. M. Abels en A. P. F.
Wouters), Caspar Fritsch en Michael Böhm (O. S. Lankhorst) en Jan Daniël Beman (A. de
Meyer) en hun lief en leed behandeld. En er was veel leed en onmin. Men moest overleven en
daarom woedde de concurrentie fel. In 1701 werd de boosheid van de bijna failliete Vander
Slaart op zijn vakgenoot Bos zo hevig vanwege diens nieuwe tijdschrift, waaraan 'zijn'
voormalige auteur Rabus meewerkte, dat hij hem op een bijeenkomst een knoop van zijn rok
afrukte en in het openbaar uitschold. Ook rond de uitgave van J. Fruytiers Sions worstelingen
ontstond een stevige rel met pamfletten en al. Verder worden van elke ondernemer in de artikelen
zijn levensloop, zijn zakelijke activiteiten en de aard van zijn fonds behandeld. Zonder andere
auteurs te kort willen doen was voor deze lezer het hoogtepunt van de bundel het artikel van A.
van Mameren, waarin de onenigheid tussen Van Waesberghe en de felle Naeranus over het
nadrukken van een Frans-Nederlands woordenboek, de Gazophylace, wordt geanalyseerd. Wat
een handelsconflict met beslagnemingen en meer van dien aard leek te zijn, groeit onder de
handen van de auteur uit tot een conflict tussen twee werelden op religieus en staatkundig
terrein. Deze boekhistorische bundel zal voor fijnproevers zeer veel te bieden hebben.


Het boekverkopersgilde in Rotterdam
Historische publicaties Roterodamum; 112
Bronnen voor de geschiedenis van Rotterdam