Adam Zameenzad - Cyrus Cyrus
(Van Gennep - Amsterdam)
ISBN 9060128915
uitgave uit 1992
478 pp paperback met flappen grootformaat
(zo goed als nieuw!)
Staat van het boek: 9.0

'Cyrus, Cyrus', Zameenzads zojuist in Nederlandse vertaling gepubliceerd boek, is een absoluut overrompelende, monumentale roman waarin de hoofdpersoon de meest gruwelijke, fascinerende en ontroerende avonturen beleeft. Het verhaal speelt zich af in India, NoordAmerika en Engeland, combineert een religieuze zoektocht met een seksuele ontdekkingsreis, en onttrekt zich aan categorieen als heden en verleden. Zameenzad:
"Ik geloof in een ruimtelijk concept van tijd. In de boeddhistische filosofie zit dat sterk. Als je uitgaat van een lineaire opvatting, zijn alle gemiste kansen in het leven onherroepelijk. Wanner je tijd opvat als een rad dat voortdurend rondwentelt, komt alles terug en krijg je steeds nieuwe mogelijkheden. Omdat we met zo ontzettend veel mensen op deze aarde rondkrioelen is het makkelijker om je voor te stellen dat het de tijd is die verstrijkt. Maar ik zie het eerder andersom: tijd is immanent, alomtegenwoordig als het licht. Als een woestijn die zich uitstrekt tot de horizon, bewegingloos en stil. Wij trekken daar doorheen."
Cyrus wordt als 'Choodah' geboren, dat wil zeggen dat hij tot de allerlaagste kaste in de Indiase samenleving behoort. Het gevoel een verschoppeling van de maatschappij te zijn, blijft hem zijn leven lang achtervolgen. In ieder opzicht voelt hij zich inferieur aan anderen, op een uitzondering na: "Seks is het enige waar zelfs arme ellendelingen even goed in kunnen zijn als ieder ander."
Maar hoewel hij er vaak en op allerlei manieren van geniet, is seksualiteit voor hem van meet af aan toch ook sterk verbonden met machtsmisbruik, exploitatie.
"Dat is in de geschiedenis vaak het noodlot van de armen geweest. De rijken konden zoveel eten en drinken als ze wilden, maar dat bleef niet zonder gevolgen. Al die gigantische maaltijden, overspoeld met vele flessen wijn! Ze waren nauwelijks meer in staat een vinger op te lichten, laat staan een ander deel van hun lichaam. Hun vrouwen maakten daarom dankbaar gebruik van de diensten van het gewone volk dat hard moest werken, er een gezondere levensstijl op nahield en daardoor seksueel actiever was." "Toen ontstond - wat ik zou willen noemen - het kapitalisme van de seks: de rijken wilden deze eenvoudige mensen beroven van het enige plezier dat ze hadden. De rijken zorgden ervoor - gesteund door religieuze fanatici - dat seks een schuldbeladen begrip werd. Dat deden ze niet alleen om hun vrouwen en dochters te beschermen, maar ook om te verhullen dat ze er zelf niet zo goed in waren."
In 'Cyrus, Cyrus' is seks op bijna iedere pagina nadrukkelijk aanwezig, maar zelfs over de meest bevredigende relaties die Cyrus er op nahoudt valt vroeg of laat de schaduw van gebruik of misbruik. Is dat niet een wat al te pessimistische kijk op seksualiteit? Zameenzad:
"Kijk maar om je heen hier in Amsterdam: overal zie je hoe seks geexploiteerd wordt. Het is de meest belangrijke, vitale kracht van ieder individu, maar het meest kostbare staat tegelijkertijd bloot aan de ergste corruptie. Als je eerlijk bent, moet je toegeven dat er ook in alledaagse seksuele relaties vaak sprake is van het gebruiken van de ander. Maar waar het om gaat is of je je daarbij gelukkig voelt en ervan geniet. De meesten doen dat, tot het op een gegeven moment ophoudt. Dat betekent niet dat ze daarvoor niet gebruikt werden, alleen vonden ze het toen niet erg. Als je er allebei vrede mee hebt, is er niets aan de hand."
"Het verbaast me overigens dat er zo'n nadruk wordt gelegd op de seksuele passages. Je vindt die toch in vrijwel alle moderne romans, van de populaire fictie van Jackie Collins tot de boeken van Iris Murdoch. Het verschil is dat zij zich maar met een aspect ervan bezighouden, terwijl ik ook de meer complexe kanten die doorgaans genegeerd worden, onderzoek. Expliciete anatomische details vind ik niet zo interessant."
Junior, de jongere broer van Cyrus, verhuurt zich vanaf zijn achtste jaar als schandknaap. Zijn lichaam 'circuleerde veel breder en royaler en met een grotere ruimdenkendheid dan in een louter monogaam huwelijk mogelijk was geweest'. Daarnaast is hij rusteloos op zoek naar de ware religie, een ontdekkingsreis die hem van het hindoeisme tot het confucianisme brengt met alle variaties daar tussendoor. Een merkwaardige combinatie? Niet volgens Cyrus: 'De zucht van het lichaam naar seks en het zoeken van de geest naar God zijn twee aspecten van dezelfde passie.'
Zameenzad: "Het heeft te maken met een persoonlijkheid die behoefte heeft aan verandering." Die behoefte kan zich zowel op seksueel als op religieus gebied manifesteren. Het is bekend dat heel wat heiligen er eerst een heel actief seksleven op na gehouden hebben. Ik zie het ook in mijn eigen vriendenkring. Sommige figuren die eerst onverbeterlijke rokkenjagers waren, zijn plotseling heel devoot geworden. De seksualiteit van de man is zoveel zwakker dan die van de vrouw. Daarom is de man agressiever in zijn zoeken. Het is niet voor niets dat alle grote profeten en religieuze fanatici mannen waren."
De religieuze zoektocht van Junior weerspiegelt in grote lijnen Zameenzads eigen obsessie met religie:
"Ik ben als moslim geboren. Op een gegeven moment ben ik overgegaan tot het boeddhisme. Hoewel ik veel respect heb voor die ideeen kon het me niet voldoende bevredigen. Het accent op zelfverlichting leidt af van de sociale problemen, en er is zoveel pijn om me heen, dat ik vind dat ik me niet de luxe kan permitteren om een Boeddha te worden. Ik ben ook enige tijd actief geweest voor de evangelisatie van Billy Graham, maar daar kwam ik van terug toen ik ontdekte dat het evangelie misbruikt werd als een politiek instrument tegen het communisme, en in Zuid-Amerika ingezet werd als een rechtsconservatief wapen tegen de bevrijdingstheologie. Na een periode als quaker heb ik me bekeerd tot het katholicisme, en de laatste tijd begin ik steeds meer de waarde van het hindoeisme in te zien, iets wat ik vroeger helemaal niet zo sterk had."
"Het bestaan van een hogere macht is voor mij iets heel belangrijks. Misschien is het een illusie, maar ik kan niet geloven dat er niet meer is dan het naakte oog kan waarnemen. Zonder die overtuiging had ik in sommige periodes van mijn leven niet kunnen overleven. Alles zou dan zo zwart en betekenisloos voor me geweest zijn."
'Cyrus, Cyrus' is geschreven vanuit het perspectief van een verschoppeling. Iemand die overal ter wereld achtervolgd wordt door zijn afkomst, zijn huidskleur. Zameenzad geeft een schrijnend beeld van de manier waarop vluchtelingen het hoofd boven water moeten zien te houden. Toch gaat het hem niet op de eerste plaats om een herkenbare derde-wereld problematiek:
"Mijn thema is de pijn die mensen lijden, ongeacht hun ras of nationaliteit. Het gaat net zo goed over de zwervers en daklozen in New-York als over de kanslozen in Engeland. Het is een universeel verschijnsel, en als ik over vluchtelingen schrijf is het omdat hun pijn zo massaal is, zo zichtbaar."
Zameenzad is een kosmopoliet bij uitstek: hij heeft immers al op vier verschillende continenten gewoond. Is dat niet verwarrend voor zijn gevoel van identiteit?
"Ik zou een Brits paspoort kunnen krijgen, maar dat wil ik niet. Engeland is goed voor me geweest, ik heb er een baan en huisvesting gevonden en daar ben ik dankbaar voor. Maar als je bewust voor een land kiest, moet je je er meer bij betrokken voelen, en er zijn teveel dingen waar ik het absoluut niet mee eens ben. Ik heb een Pakistaans paspoort, het is niet dat ik zo dol ben op dat land, maar ik heb het zelf in ieder geval niet gekozen. Ik ben er geboren omdat mijn moeder er toen even op bezoek was, maar drie dagen later ging ze terug naar Nairobi, waar ik mijn jeugd heb doorgebracht."
"In Kenia heb ik ervaren wat raciale tegenstellingen zijn. De meeste Aziaten - mijn ouders hoorden daar overigens niet bij - keken neer op de zwarten. Ze controleerden de handel, maar sloten zich verder van de samenleving af. Ze discrimineerden in feite veel meer dan de blanken die hun superioriteitsgevoel in ieder geval beter camoufleerden met een vernisje van beleefdheid. Als kind was ik niet in verwarring over mijn identiteit, ik stond daar niet bij stil. Ik was een eenling die zich terugtrok, weinig ophad met andere kinderen. Dat is in de loop der jaren natuurlijk veranderd, maar dat neemt niet weg dat ik volstrekt niet geinteresseerd ben in mijn 'roots'. Ik begrijp al die mensen niet die zich zo druk maken over hun wortels. Ik ben meer geinteresseerd in mijn takken en de vruchten die ze dragen."
In 'Cyrus, cyrus' wordt veel plaats ingeruimd voor redeneringen die de superioriteit van de vrouw over de man moeten onderstrepen. Is dat ook Zameenzads persoonlijke visie?
"Volledig. Of het nu om het christelijke of darwinistische gedachtengoed gaat, de boodschap is duidelijk: Gaat heen en vermenigvuldig u. Het doel van de soort is zich voort te planten, en daarin speelt de vrouw een unieke rol. De vrouwelijke seksualiteit is ook zoveel rijker dan die van de man. Ze kan immers veel vaker en intensiever een orgamse beleven dan de man. Daarom kan ik me zo ergeren aan feministes die mannen zo'n beetje de schuld geven van alles wat er mis is in de samenleving. De maatschappelijke veranderingen hebben zich in zo'n hoog tempo voltrokken dat we het psychologisch allemaal niet meer kunnen bijbenen."
Zameenzads stijl is rijkelijk voorzien van ironie, sarcasme en cynisme. Het eerste laat nog enige ruimte voor hoop, maar zijn cynisme suggereert dat er eigenlijk geen uitweg meer is.
"Het is meer als een provocatie bedoeld. Je stelt de zaken opzettelijk zo zwartgallig voor dat mensen wel moeten reageren met: maar zo erg is het toch niet! Er is toch nog hoop! Dat geldt ook voor de hoogdravende filosofieen in mijn roman. Ik kan me voorstellen dat lezers daarover struikelen en niets moeten hebben van die intellectuele diarree. Maar ik moest het kwijt. Ik wil daarmee protesteren tegen de holheid van al die pompeuze filosofietjes waar je geen steek verder mee komt. De elite te kakken zetten, met hun modieuze verontrusting over het milieu. Het werkte voor mij als een katharsis, en soms dwingt je creativiteit je te dansen zonder erbij stil te staan of een ander het begrijpt."

Prijs €7,50