Samenvatting




In deze meesterlijke en zeer relevante geschiedenis beschrijft Michael Burleigh de strijd om religie in het moderne Europa. Burleigh kijkt naar de manier waarop politiek en religie elkaar in de laatste tweehonderd jaar hebben beïnvloed, waarbij hij toont dat die twee grote krachten in onze geschiedenis op een complexe en soms fatale wijze op elkaar hebben ingewerkt.
Aardse machten behandelt de periode van de Franse Revolutie tot de Eerste Wereldoorlog. Onderwerp zijn de filosofen van de Verlichting, denkers als Edmund Burke en Alexis de Tocqueville en schilders als Zoffany en David, tot de pseudo-religieuze aspecten van het marxisme. In de 19e eeuw werd de kerkelijke staat niet alleen vervangen door de liberale staat, maar ontstonden ook de grote ideologieën die zoveel invloed en macht zouden verwerven in de eeuw erna. Terwijl de staat gebieden betrad die tot nog toe aan de kerk waren voorbehouden, werd tevens de basis gelegd voor zowel de moderne bureaucratische verzorgingsstaat als de politiestaten van het communisme en het nationaal-socialisme. De meest gewelddadige en repressieve van deze systemen namen veel van de functies van de religie over.
Burleigh beschrijft het verloop van dit lange proces op fabelachtige wijze, waarbij hij een grote hoeveelheid ideeën en historische details zelfverzekerd, subtiel en met verve weet te hanteren. Zijn visie is onthullend en origineel, en laat de diepere lagen van de geschiedenis op een nieuwe manier zien. Een krachtig en origineel portret van een van de grote spanningsvelden in de Europese historie, die de strijd op het wereldtoneel nog altijd beïnvloedt.
Recensie(s)




De auteur, Brits historicus, behandelt de spanningsrelatie tussen christelijke kerken en de staat in het negentiende-eeuwse Europa, vanaf de Franse revolutie tot aan de Eerste Wereldoorlog. Hij gaat vooral in op het verschijnsel van de 'politieke religie', dat zijn de aanspraken van de nationale staat op de geest/moraal in de samenleving, en op de al of niet meegaande opstelling van de kerken, in Groot-Brittannie, Frankrijk, Duitsland, Italie en Rusland. Dit alles als voorbode van het twintigste-eeuwse totalitarisme. De auteur gebruikt vooral filosofen en schrijvers als bron, naast historisch onderzoek. Hij benadrukt de waardevolle sociale functie van de kerken, los van staatsinvloed. Een gespecialiseerd werk, interessant voor politiek, cultureel en historisch geinteresseerden, maar moeilijk toegankelijk voor de gewone lezer. Met eindnoten, literatuuropgave en een register.

Dr. B.J.S. Hoetjes