In Tombola!, de debuutroman van Jan Luik (1961), is de echo van het Amsterdamse krakersrumoer van de jaren '80 nog (weer?) een beetje te horen. Niet zozeer de echo van Molotov-cocktails en koevoeten, als wel van de woorden van toen. Wat is er — op individueel niveau - overgebleven van de met veel grote termen omklede onaangepaste levenswijze van toen? Dat is een van de vragen waarvoor de hoofdpersoon van Tombola!, de tekstschrijver tegen wil en dank Jan Parel, zich gesteld ziet. Het is de mysterieuze dood van zijn vroegere makker in de strijd 'Beebie' die Parel dwingt om de balans op te maken. Beebie is gebleven wie hij was en is mede daarom nu dood. Parel is afgehaakt en leeft nog. Hij, de afvallige, moet met zichzelf in het reine zien te komen. Maar niet alleen hijzelf gaat onder de microscoop. Zoveel jaren later rijst ook de vraag of het niet een beetje naïef is om Beebie tot martelaar — een Jezus Christus, een Socrates — uit te roepen.

Was hij, om met Brei te spreken, niet weinig meer dan 'een nutteloze van de nacht'? In hoeverre heeft dus niet 'het systeem' maar Beebie zelf Beebie om zeep geholpen? Mede als gevolg van een handzaam ideologietje — 'liever parasiet dan corrupt' — dat terugblikkend een beetje te zwart-wit voor de werkelijkheid lijkt? Vragen met een hoog Hans Kok-gehalte. Ook als je de kwestie van een andere kant benadert. Want als je, zoals Parel in zijn gewik en geweeg ook doet, Beebie gewoon beschouwt als een 'jongen die graag ziet dat de mensen weer wat vriendelijker worden' — wat is daar dan zwart-wit aan? Jan Luik, stad-Groninger van geboorte, heeft deze vragen verwerkt in een thriller-achtige roman met licht magisch-realistische trekjes. De politieke vraag: is Beebie vermoord of heeft hij zelfmoord gepleegd? wordt — goddank — niet plompverloren gesteld en verkend. Hij is verwerkt in een mysterie dat moet worden opgelost: de verdwijning van Beebies lijk. Op de dag van de crematie blijkt Beebies kist leeg te zijn — leeg als het graf van Christus. Bij het politie-onderzoek dat op de verdwijning volgt, wordt Jan Parels hulp ingeroepen. Om het onderzoek van de politie — de vermaledijde macht — op het goede spoor te zetten, wordt Parel gedwongen Beebie op de ontleedtafel te leggen. Voor Parel is daarmee de Judas-rol compleet: temeer daar hij met zijn 'verraad' zijn frauduleuze levenswandel van vroeger kan afkopen. De geheimzinnige agent Kortekaas is in dit verband Parels grote, cynische tegenstrever. 'Jan Parel denkt dat hij zijn gelijk kan halen door consequent de waarheid te ontkennen.' De roman ontwikkelt zich alras tot een verbaal gevecht tussen deze twee, een soort intellectuele versie van de confrontaties tussen ME en krakers in de straten van Amsterdam. Vooral door Kortekaas' toedoen moet Parel een groot aantal ballen in de lucht zien te houden: Kortekaas chanteert hem met zijn frauduleuze verleden, Beebies nagedachtenis moet in ere gehouden worden en moet tegelijk tot meer realistische proporties worden teruggebracht, zonder dat Kortekaas dat merkt. Ten slotte moet Parel zichzelf uit een moeras van apathie zien te trekken én een antwoord zien te formuleren op de vraag hoe je het onrecht in de wereld dan wél tegemoet kunt treden. Verwarring dus. Luiks debuut is een lastig geval. Afscheid nemen van een zwart-wit maatschappijbeeld is in romanvorm meestal een tamelijk slaapverwekkende aangelegenheid, zeker als het zo hoogdravend gebeurt als in Tombola! Daar komt bij dat Luik niet echt een soepele hand van schrijven heeft: stramme, naar stencils ruikende mono- en dialogen te over. Gecombineerd leidt dat tot veel, te veel potsierlijke passages. Aan de andere kant is de ernst van zijn onderneming ook sympathiek, net als het relativerende inzicht aan het slot: 'Ik zie mijzelf de barricaden niet bestormen. Daarvoor lig ik te zacht tussen je tieten.' Ook heeft-ie een aardige — zij het hier en daar wat krampachtige — vorm gevonden om zijn grote vragen aan te kaarten. Zo weet hij rond de plotselinge verschijning van Beebies zus Telma een magisch-realistische mist te creëren, waar de roman behoorlijk van opkikkert. Dat dat zo opvalt geeft precies aan, waar Tombola! uiteindelijk op vast loopt: een gebrek aan eigen sfeer.