- toen kwamen zijn ideeen tot stand en realiseerde hij in de praktijk wat hem daarmee voor ogen stond. En een grote figuur was hij zeker. Over geen Nederlandse politicus uit die periode - of een andere periode uit de geschiedenis - is zoveel geschreven, ook in de vorm van proefschriften, als over Kuyper.

Het is te verdedigen dat Kuyper niet slechts een van de grote figuren van de negentiende eeuw is, maar dat hij als geen ander heeft bijgedragen aan de Nederlandse samenleving, zoals deze zich tot ver in de twintigste eeuw vertoonde. Ik bewijs dat niet hier, omdat het nu gaat om het boek van Van Koppen, dat ik met meer dan gewone belangstelling ter hand heb genomen. Zelf behoor ik tot de groep van schrijvers die een proefschrift over Kuyper het licht hebben doen zien ('Het maatschappijbeeld van Abraham Kuyper' uit 1967).

Van Koppens boek bestaat in feite uit drie stukken. Het eerste hoofdstuk heet: 'Kuyper tussen Engeland en Duitsland'. Dat eindigt op bladzijde 25. Dan volgt, tot en met bladzijde 208, het grootste gedeelte en wel over ZuidAfrika, de Boeren en hun strijd met de Britten en de reacties daarop in Nederland, met name die van de antirevolutionairen, Kuyper voorop. De bladzijden 209-236 bevatten het laatste hoofdstuk onder de titel: 'Over recht en natie, Kuyper, Zuid-Afrika en de wereld'. Daarna volgen nog een samenvatting in het Engels, ruim vijftig bladzijden noten, niet alleen verwijzende, maar ook instructieve inhoudelijke, een overzicht van de geraadpleegde literatuur, de bronnen en tot slot, zoals het hoort, een persoonsnamenregister.