40 jaar later.
's Nachts komt de slaap vaak moeilijk, soms niet. Nu de schaduwen langer worden, lijken herinneringen duidelijker en scherper terug te komen. Het grote schip dat onder de steeds fellere zon naar de nu verre eilanden voer. De vreemde oosterse smaak van de rijsttafel in de sprookjesachtige baai van Sabang. De eerste schoten. Het schudden van een bed, van iemand die rilde van de koorts. Het leuke, lieve kindje van de baboe. Niet begrijpende brieven van thuis.
200.000 mannen en vrouwen, vaak nog jongens en meisjes, die gingen omdat het moest; om het avontuur; een ideaal of om een verlangen naar een andere toekomst. Velen werden ziek, sommigen gewond; stierven of sneuvelden; enkelen gingen naar Australië of Nieuw Zeeland. De meesten keerden terug naar Nederland.
Beelden van jaren lang vergeten kameraden onredelijke commandanten; korte of lange tijd beminde vrouwen. Het gezicht van de man die eenzaam de leiding had, is verrassend scherp. Van een legercommandant, eigenlijk nog jong; duidelijk intelligent; enigszins peinzend; bijna wijs; vertrouwen wekkend.
Hij stierf of sneuvelde, onverwacht. Eerder en duidelijker zag hij dat veel verkeerd was geweest. Vragen blijven: Wat was de zin? Wie maakten de grote fouten? Wat betekent het nog voor de nog levenden? Hoe kijken ouders, vrouwen en kinderen, nu naar vaak vergeelde foto's van in Indië aan ziekten gestorvenen, gesneuvelden of aan hun verwondingen overledenen?
De 'erebegraafplaats' Menteng Poeloe in Djakarta, het vroegere Batavia, wordt door Indonesië verzorgd zoals oude beschaafde volkeren doden eren. Het gras tussen de witte kruisen boven de graven van duizenden dode soldaten is groen, de rechte paden schoon. Indonesië verzorgt dit ereveld beter dan Nederland haar kerkhoven.
Te midden van de vele kruisen staat op één, niet van de andere te onderscheiden:
Generaal S.H. Spoor
Commandant van het leger in Indonesië Commandeur M.W.O.