leder mens die het 'Eiland van goden en demonen' heeft bezocht houdt er een eigen Bali op na. Zo was er eens een heer die had gehoord dat je in Denpasar zo goed en spotgoedkoop en vlg - binnen één hele dag! - een mooie broek naar maat kon laten maken. Toen hij de broek paste zat die niet goed en hij was ook niet zo te veranderen dat hij goed zat. Die heer praat nog over die broek. Snertding! En snerteiland waar ze je zo te grazen, nemen. Voor hem hoeft Bali niet. Hij zal het iedereen afraden. Dat is zijn Bali. Er was eens een vrouw, een Amerikaanse, want die hebben altijd haast, al is niet duidelijk waarom, die één hele dag naar Bali kwam omdat ze had gehoord dat één dag voor heel Indonesië wat aan de zuinige kant was. Ze huurde een taxi, airconditioned uiteraard, en raasde van de ochtend tot de avond langs alle dingen die men gezien moet hebben. Ze was wild enthousiast. Wat een eiland! En in haar travelogue vertelde ze over wat ze beleefd en gezien had. Fantastisch! Really cute! Dat was háár Bali.

En mijn Bali? Voor de eerste en enige keer in mijn leven kreeg ik tranen van ontroering in mijn ogen toen ik bij het toverachtige dorp Iseh uitkeek over dat onaards schone eiland zoals het zich daar openbaart. Iseh, dat is Bali zoals de goden het bedoeld hebben, een eiland dat de mensen van de goden mogen lenen om het nog mooier te maken. Zijn de mensen op Bali dan gelukkiger dan andere mensen? Mogelijk wel. In ieder geval zijn ze tevreden al is dat er moeilijk in te praten bij verheven instellingen als UNICEF en dergelijke, die afgaan op droge rapporten en heel korte en nietszeggende bezoekjes. Natuurlijk komt narigheid ook op Bali voor. Waar vindt je dat niet? Maar zolang een volk zo evenwichtig, zo totaal voorbijgaand aan wat wij zo belangrijk vinden: materieel bezit en materieel welzijn, haar leven slijt op dit betoverende eiland, zolang wens ik dat Bali zal blijven zoals het is. Wat wel lukken zal omdat Bali tenslotte Bali is.