Verzen aan God. Selstemmingen door Ben Onie. Uitgegeven in MCMXXX bij C.A.J. van Dishoeck N.V. te Bussum.
De best geschreven krietieken zijn eenzijdig: een scherpe verwerping of een enthousiaste aanvaarding. Wie eer in wil leggen met zijn krietiese arbeid, doet het best daar rekening mee te houden. Prijzen of verwerpen onder reserve maakt geen sterke indruk, het lijkt of men van twee wallen wil eten; men verwijt zo iemand halfheid, niet absoluut tegenover het leven te staan. Zeg ja of nee, maar wees geen relativist. En zij die het meest in de overwinning van de ‘positieve’ houding geloven, zeggen in de volle overtuiging dat de ‘relativist’ zich verstopt, dat hij nu eindelik eens kleur bekennen moet. Hierin ligt zelfs een verwijt van oneerlikheid.

Toch kan ik deze benijdenswaardige mensen die de tweestrijd niet kennen, slechts oppervlakkig noemen, als ze tenminste niet zichzelf wat wijsmaken, of alleen om het pleizier van de houding er in volharden.

Er is bijna geen enkele levensvraag, of naast het ja staat ook een nee, er is niets goed dat ook niet slecht is. Het is maar de vraag wat overweegt, soms of het elkaar niet in evenwicht houdt. Deze dualiteit der feiten redeneert men niet weg door maar op één zijde te wijzen. Deze innerlijke verdeeldheid, het dubbele levensbeginsel, dat in alles tot openbaring komt, wordt onder ons wel beleden, maar niet altijd beleefd.

Twisten, splitsingen ontstaan door de botsing der eenzijdigheden. Door deze konflikten wordt er geschiedenis gemaakt, maar een weinig verkwikkelike. Natuurlik is het goed, dat na overheersing van een eenzijdige opvatting eens de nadruk op de andere zijde wordt gelegd, als men maar nooit vergeet dan onbillik te zijn.

Als ik onbillik wil zijn, dan kan Ben Onie geen verzen schrijven. Het vers breekt de nek over de konsonanten: waarn, d'Heemlpoorten, b'waarder. (Bovendien meer grafiese illusie dan fonetiese werkelikheid, maar toch van een weinig wèlklinkende intentie). Wie zal nog een vers herkennen in een lamme strofe als de volgende:


De kerk deed hem twijfelen aan Goddlik Gebeuren

De Liefde van Kristus, die koestrende Vlam;

Z'n b'waarder zei: Wacht! En hij wachtte' in de treure,

'T wee van de velen sloeg z'n ziel vleugellam....
Het zou niet moeilik zijn zo voortgaande dichterlik onvermogen te demonstreren.

Als ik ononbillik wil zijn, is het niet moeilik ook de geestelike houding van de dichter als onbetekenend voor te stellen? Wat te denken van iemand die meent God te mogen vloeken, omdat Hij selstraf toelaat? Die meent dat zonde noodzakelik voortkomt uit innerlike gesteldheid en dus geen straf verdient? Die echter over al het onrecht weer getroost wordt door de oppervlakkige

[p. 304]
filosofie van ‘Campana’? Wat te denken van een sofisme als dit, wanneer hij zijn straf toeschrijft aan zijn ‘anders’ zijn, terwijl anderen mogen ‘gaan op blanke en wijze paden’ en daarbij vergeet, dat niet het zijn, maar het doen met selstraf gestraft wordt en dat men ook van ‘de blanke en wijze paden’ verdwalen kan tot strafwaardig doen?

Mijn ergernis over de tietel van deze bundel kan stof te over vinden in allerlei tekortkomingen van deze verzen en van deze mens om ons behagelik te voelen in onze verzekerdheid, om getroost te worden door de gedachte dat we ons publiek een kerel van het lijf hebben gehouden, waar het beter is hen rein van te laten.

Maar dan heb ik mijn oren dichtgestopt voor de kreet van vertwijfeling die uit deze verdwazing tot ons schreeuwt. De sel is hem zo'n helse marteling, dat de warme brief van Roel Houwink hem slechts een hartgrondige vloek ontlokt. En zijn vertwijfeling klinkt in een regel als: ‘Zo bidden hielp - ik bad met graagt' mijn knieën stuk.’ Als eenmaal zo'n kreet tot het onwillig luisterend hart doordringt, dan geef je je plan op om met reine handen in Jeruzalem te komen en stapt af van de ezel der zelfgenoegzaamheid om barmhartige Samaritaan te zijn, om te ontdekken dat zelfs die eer je niet gegund is, omdat je bij het bukken in het eigen gelaat ziet. We herkennen in de door het leed verdwaasde onze eigen zonde en dwaasheid. Dan is alle literatuur weg. Een dergelike waarachtige hartekreet klinkt telkens uit deze verzen op; het verwondert ons alleen, dat in deze zelfde bundel ook nog zoveel literatuur gebleven is en zoveel van een stumperig soort.

Ik gun de lezer gaarne verder de moeizame arbeid door deze bundel heen de mens te vinden, zoals hij aan het eind van deze bundel voor zijn God komt te staan.

Men kan al wat ik van deze dichter gezegd heb herkennen in het vers Op de twesprong in ons nummer van 1 Mei, dat in de tweede helft van deze bundel voorkomt. Ook daarin is het gebrekkige en het waarachtige, het sofistiese en het belijdende; de meesten zullen het echter pas herkennen, als ze met de ganse bundel nader hebben kennis gemaakt en na een tijd van ergernis en verwondering zijn gekomen tot ontsteltenis.

v. H
Opwaartse Wegen : jrg. 8 pag. 303.