Dat twee rabbijnen en het CIDI zich wenden tot de PKN over hoe, wanneer en in welke vorm er excuses aangeboden dienen te worden aan de Joodse gemeenschap, de orthodox Joodse gemeenschap en de liberaal Joodse gemeenschap, verbaasde me. Je zou denken dat dit een typisch onderwerp om binnen het OJEC (Overlegorgaan Joden en Christenen) te bespreken en dat deze daarover een gezamenlijk standpunt zou innemen en naar buiten brengen. Nadat het Dagblad Trouw een en ander naar buiten had gebracht, zien we hoe deskundigen hun visie onder de aandacht brengen van de Trouw-lezers, dat de hoofdredactie van Trouw met seniorredacteuren haar mening geeft en vervolgens konden de lezers en ook andere wijzen hierop reageren en hun mening aan de openbaarheid toevertrouwen.\n\nDe titel maakt al duidelijk dat de auteur zich niet al te veel opwindt of de PKN nu wel of geen excuses maakt, maar meer worstelt met het feit dat Joden en christenen op velerlei terreinen nog steeds niet intensief samenwerken, zoals het bestrijden van de slavenhandel en het stoppen van het offeren van mishandelde dieren en de aanvallen op het milieu. Wellicht staan beide religies dermate met de rug naar elkaar dat het er gewoon niet in zit. We mogen aannemen dat dit niet de schuld van Luther is.\nGelukkig zijn de Lutherdeskundigen het er wel over eens dat het uitroeien van gedoopte Untermenschen en unnutze Esser niet aan Luther gelinkt kan worden. Net zomin als het streven van de nazi's naar een zuiver Arisch ras, waarbij ronduit gefokt werd. Volgens Hitler waren Joden van een lager soort ras dan richtige ariërs, maar ook dat kan niet op het conto van Luther geschreven worden. Wellicht dat daarom René Süss, Luther-deskundige bij uitstek, na een zeer intense vervolgstudie, Luther niet langer wenst te beschouwen als een onmenselijke antisemiet, maar als ein richtiger Mensch. Zo zien we dat een mens nooit te oud is om te leren. En wie weet, leert u, oud of jong, ook nog wat van dit boek.