De Duitse Orde telde niet alleen adellijke ridders, maar ook burgerlijke priesters in haar rangen, vaak afkomstig uit plaatselijke families. In de parochies stonden die in voor de zielzorg, in de commanderijen namen ze de religieuze verplichtingen op zich en door hun geletterdheid tevens het administratieve beheer. Op basis van bronnen evoceert historicus Jef Mertens een vergeten groep van 500 geestelijken van de Duitse Orde, tussen 1220 en 1800 werkzaam in het huidige Limburg, Vlaams- en Noord-Brabant, de omgeving van Maastricht en het Rijnland. Tegelijk wordt die groep geplaatst in relatie tot de ridders; tot de uitbouw van de provincie Biesen en van de landcommanderijen Alden Biesen (Bilzen) en Nieuwen Biesen (Maastricht); tot de strijd tegen andersgelovigen; tot het adellijk leven in het eldorado dat Biesen uiteindelijk geworden was enz INHOUDSTAFEL De vergeten leden van een ridderorde, door Maike Meijers 5 Voorwoord, door Udo Arnold 7 Inleiding 11 Deel I. Fundament, zwaard en kruis 21 Hoofdstuk 1. Creatie van een Duitse-Ordeprovincie 25 1. Schenkingen en balijevorming 25 2. Uitbreiding naar het noorden (1366/1467) 31 3. Machtsstrijd om een Mechelse commanderij (2de helft 15de eeuw) 34 Hoofdstuk 2. Adellijke krijgers en klinkende munt naar de christelijke grenzen 41 1. Strijdvaardigheid en ridderlijke carrières (13de-14de eeuw) 42 2. Biesense expedities, afdrachten en schulden (15de eeuw) 44 Hoofdstuk 3. Eigen herders en seculiere priesters in onderaanneming 51 1. Liefdadigheid: van opvang naar povere porties 52 2. Functies en belang van priesters 55 3. De Ordeleden in Biesen en in de andere balijen 63 3.1. De Biesense basisregel van 1467: 40 leden en expectanten 64 3.2. Het ledenbestand in kaart gebracht 69 Hoofdstuk 4. Priesterrekrutering in gekende burgermiddens 79 1. Lokaal-regionale rekrutering 79 2. Aanwerving van academisch gevormde krachten 83 3. Noviciaat, eeuwige geloften, priesterwijding en conventsleven 85 4. Selectie en loyaliteit via erfdeel en inkoopsom 91 Hoofdstuk 5. Een aantrekkelijk aanbod voor priesters 97 1. Jaartoelage en pastorale inkomsten 98 2. Leef- en werkruimte 103 3. Loopbaanprofiel 107 4. Verschillende antecedenten, verschillende carrières? 111 5. Geen grote tuchtproblemen 115 6. Religieuze stichtingen en nalatenschappen 120 426 Deel II. Veerkracht 127 Hoofdstuk 6. Regionale autonomie vs. centralisme in de Duitse Orde 131 1. Oorzaken en reflecties 135 1.1. Frankische suprematie 135 1.2. Taalproblemen? 136 1.3. Organisatorische autonomie 138 1.4. Financiële autonomie 140 2. Frontvorming onder Biesense aanvoering 143 2.1. Het driebalijenverbond van 1508 143 2.2. Het vierbalijenverbond van 1515 143 2.3. Turkenbijdrage, de Cronbergse Constitutie en het verbond van 1531 144 2.4. De ?gemene buidel? (1543) en de verdragen van 1546 en 1551 147 2.5. Een laatste overleg en een algemeen akkoord in 1557-1558 148 3. Confrontaties over afdrachten en verkiezingen 149 Hoofdstuk 7. Strategisch laverend in de vorstendommen 155 1. Exempt, engagement, reticent 156 2. Specifieke problemen in de noordwestelijke balijen 159 2.1. Lotharingen en Westfalen 159 2.2. Utrecht in de Habsburgse resp. calvinistische greep 160 2.3. Biesen kon zich behoorlijk handhaven 163 Hoofdstuk 8. Overrompeld en herrezen 175 1. De balije bedreigd 176 1.1. Protestantisme in Brabant en in het Land van Loon en Luik 176 1.2. Dreigende ondergang tijdens de oorlog 177 1.3. Tekort aan priesters 180 2. Een veerkrachtig antwoord 185 2.1. Materiële heropbouw, versterking van het beheer en spirituele herbronning 185 2.2. Onderwijs ook als overlevingsmechanisme 187 2.3. Sterke leiding gedragen door machtige Maas-Rijnlandse families 192 Hoofdstuk 9. Omwenteling in de administratie 197 1. Tanende zeggenschap van priesters in het balijekapittel 197 2. Priesters in administratieve dienst 203 3. Inzet van juridisch beslagen lekenpersoneel 208 427 Hoofdstuk 10. Uitwegen uit het priestertekort 233 1. De herziene regel en statuten van de Orde (1606) 234 2. De oplossing in Zuid-Duitsland 236 3. Utrecht: rekruteringsstop en afscheiding (ca. 1560-1637) 241 4. De instandhouding van de Biesense priestertak 243 4.1. Vergeefse pogingen 243 4.2. Redding via een eigen college in Leuven (1622) 245 Deel III. Vreemde ridders, lokale herders 253 Hoofdstuk 11. Naar een eldorado voor balijevreemde adel 255 1. Domaniale politiek 256 2. Verlies en verweer 260 3. Opgegaan in een ruimer adellijk landschap 266 Hoofdstuk 12. Herders en juristen 275 1. Balijeraden en rentmeesters 276 2. Een los georganiseerde priestertak 279 3. Roemloos einde 288 Summary in English 293 Bijlagen 305 Bijlage 1. Lijsten van leden en gezagdragers 305 1.1. Bij naam genoemde Biesense priesters en ridders (1451/1629) 305 1.2. Priesters van stedelijke herkomst 309 1.3. Priesters van landelijke herkomst 312 1.4. Priesters van adellijke afkomst 313 1.5. Grootmeesters en Duitsmeesters (eind 14de - begin 19de eeuw) 314 1.6. Landcommandeurs van Biesen (vanaf midden 14de eeuw) 315 1.7. Landcommandeurs van Utrecht (1379-1620) 315 Bijlage 2. Glossarium 317 Eindnoten 323 Indices van plaats- en persoonsnamen 401 Kaarten, afkortingen en dankbetuiging 423 Fotoreferenties