Zowel het onderwerp monumenten, als het onderwerp landelijk gebied mogen zich de laatste jaren in een grote belangstelling verheugen. Wanneer het echter om het thema: monumenten in het landelijk gebied gaat, dan is de interesse plotseling veel minder groot. Dit hangt onder andere samen met het feit, dat de aandacht veelal hoofdzakelijk is gericht op de kunsthistorische monumenten, waarvan het merendeel in de oude binnensteden is te vinden en dat het bouw-kunstig erfgoed in het landelijk gebied vaak helemaal opgenomen is in het landschap. Voor zover er belangstelling bestaat voor monumenten in het landelijk gebied, is deze toch vooral gericht op de landelijke bouwkunst: de molens, de kastelen, de boerderijen en dergelijke.

In deze nota wordt het begrip monument in een ruime betekenis gebruikt en wordt er niet alleen het kunsthistorisch monument onder verstaan, maar in feite alle elementen van natuur, landschap en bouwkunst die vanwege hun natuur-en/of cultuurhistorische betekenis een belangrijke waarde vertegenwoordigen. Verder wordt een pleidooi gehouden voor het instellen en beschermen van monumentale districten, gebieden die een belangrijke waarde vertegenwoordigen vanwege de unieke, historisch bepaalde verwevenheid van natuur en cultuur. De bestaande begrippen '(beschermd) monument' en '(beschermd) stads- en dorpsgezicht' zijn dan ook te beperkt van inhoud om datgene te kunnen omvatten wat in deze nota onder monument en monumentaal district wordt verstaan. Van de andere kant is het begrip 'nationaal landschapspark' weer te ruim en biedt geen gelegenheid tot het beschermen van kleinere gebieden die natuur- en/of cultuurhistorisch waardevol zijn.

In de onderhavige nota wordt een overzicht gegeven van hetgeen er aan (potentieel) waardevolle elementen in het landelijk gebied aanwezig is en hoe deze elementen in hun specifieke combinatie bepaalde gebieden een extra dimensie geven. De rijkdom en verscheidenheid aan waardevolle elementen en districten in het landelijk gebied worden echter steeds meer bedreigd door de toenemende druk die op dit gebied wordt uitgeoefend. Wat wordt er door de overheid en door de burgers aan dit probleem gedaan en meer in het bijzonder wat doen de landelijke gemeenten aan deze problematiek? Wat kan er op dit vlak worden verbeterd? Ziedaar, de centrale vragen van deze nota.

De Commissie Monumentenzorg van de Raad der Europese Gemeenten rondt door middel van deze nota een trilogie af. Na een staalkaart te hebben gegeven van de huidige en toekomstige monumentenzorg in 'Monument en samenleving', is vervolgens in meer specifieke zin aandacht besteed aan de concentratiegebieden van monumenten: de historische binnensteden. De resultaten van deze studie zijn neergelegd in de nota 'Monument en binnenstad'. De hier voorliggende nota 'Monument en landelijk gebied' is een uitwerking van het onderwerp wat betreft de niet-stedelijke gebieden, waar - ook in Nederland - nog zo veel natuur- en cultuurschoon te vinden is. Met deze nota sluit de commissie (voorlopig) haar werkzaamheden af en zij hoopt dat de in het verleden en ook hier aangedragen ideeën hun weg mogen vinden om zodoende het verleden een toekomst te geven.

De nota 'Monument en landelijk gebied' is opgesteld door de Commissie Monumentenzorg van de Raad der Europese Gemeenten onder voorzitterschap van drs P.A. Wolters, meer in het bijzonder door de rapporteurs van de commissie dr N.J.M. Nelissen en drs C.L.F.M. de Vocht, welke laatsten ook het onderzoek hebben verricht bij het rijk, een tweetal provincies en veertien 'landelijke' gemeenten. Het rapport is besproken en becommentarieerd in de genoemde commissie en delen ervan zijn voorgelegd aan enkele externe deskundigen, te weten drs G.P. Gonggrijp van het Rijksinstituut voor natuurbeheer, drs R. de Jong van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg en drs J.A.J. Vervloet van de Stichting voor Bodemkartering. In het kader van de afronding van deze nota werd door de commissie op 9 februari 1978 te Wageningen aan de Landbouwhogeschool een studiedag over de hier aan de orde zijnde problematiek gehouden. Gedurende deze bijeenkomst, waarvan het programma in de bijlage is te vinden, werd met name gediscussieerd over de wenselijkheid van een gericht beleid door rijk, provincies, gemeenten en particuliere organisaties. De resultaten van deze studiedag zijn mede in de nota verwerkt.