W.F. Hermans - De donkere kamer van Damokles (Ex.1)
(CPNB)
ISBN 9789059651791
47e druk 2012
319 pp paperback
***NIEUWSTAAT***
Staat van het boek: 10.0

Voorgeschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]Het hoofdpersonage Henri Osewoudt is een jongen die de puberteit lichamelijk niet doormaakt: hij houdt een hoge stem en hoeft zich niet te scheren. Het verhaal begint met een absurd verhaal van Henri's onderwijzer in de klas op school in Voorschoten. Bij thuiskomst blijkt zijn moeder, die aan psychopathologische voorstellingen lijdt, zijn vader in hun sigarenwinkel te hebben vermoord. De twaalfjarige Henri wordt hierna bij zijn oom Bart, tante en hun negentienjarige dochter Ria in Amsterdam ondergebracht. Ria neemt Henri de eerste nacht al bij zich in bed. Als Henri achttien is, besluit hij met tegenzin te trouwen met zijn volle nicht Ria. Samen met Henri's moeder, die inmiddels uit het gesticht (een psychiatrische kliniek) is ontslagen, en Ria keert hij terug naar de sigarenwinkel in Voorschoten. Henri heeft daarna het gevoel alsof zijn leven nu al voorbij is, al is hij pas twintig.
Ontmoeting met de mysterieuze Dorbeck[bewerken | brontekst bewerken]Dan breekt de Tweede Wereldoorlog uit. Een Nederlandse luitenant, die zich Dorbeck noemt, komt in Osewoudts sigarenwinkel een filmpje laten ontwikkelen en afdrukken. Nadat het Duitse leger Voorschoten is binnengetrokken, komt Dorbeck terug. Dorbeck vertelt tijdens het bombardement op Rotterdam twee Duitse saboteurs te hebben neergeschoten, waardoor hij zich nu moet vermommen. Osewoudt geeft Dorbeck een kostuum en schoenen te leen en verstopt Dorbecks uniform, dat hij later zal begraven in zijn tuin. Dorbeck lijkt qua gezicht erg op Osewoudt en is ook even groot. Het enige belangrijke verschil tussen beiden is dat Dorbeck zwart haar heeft, terwijl Osewoudt blond is. Als Dorbeck – die inmiddels door de Duitsers wordt gezocht – later het kostuum komt terugbrengen, laat hij bij Osewoudt tevens twee Leica-films achter om te ontwikkelen. Dat mislukt, waarna Osewoudt met een eigen Leica-camera zelf een paar nieuwe foto's maakt om zijn eigen gepruts te maskeren. Dorbeck blijkt bij zijn volgende bezoek echter opeens niet meer geïnteresseerd in de opnames en vertelt dat er niets op stond. Hij vraagt Osewoudt om met de trein naar Haarlem te komen. Daar plegen Dorbeck en Osewoudt samen met een handlanger (Zéwüster) een overval op een Duits kantoor in de Kleine Houtstraat. Osewoudt slaagt er later in om wel een serie foto's te ontwikkelen die Dorbeck hem bij zijn allereerste bezoek heeft gegeven. Die stuurt hij op naar Dorbeck. Later blijkt Elly Sprenkelbach-Meijer, een meisje dat Osewoudt uit handen van de Duitsers moet zien te houden, een van deze foto's in haar bezit te hebben. Ze vertelt Osewoudt echter niet hoe ze hieraan is gekomen en Dorbeck lijkt ze niet te kennen.
Verzetsactiviteiten[bewerken | brontekst bewerken]Naarmate de oorlog voortduurt, raakt Osewoudt bij het verzet betrokken doordat hij steeds nieuwe en gevaarlijke opdrachten krijgt van Dorbeck, zoals de moord op een gevaarlijke NSB-er Lagendaal en diens vrouw in Lunteren, die voor de Gestapo werkt. Osewoudt wordt er door de arrestatie van zijn helpster toe gedwongen, het kleine zoontje van de NSB-er in Amsterdam op straat achter te laten. Als Ria en zijn moeder door de Duitsers gevangen worden genomen, moet hij vluchten en onderduiken. Osewoudt laat zijn haar zwart verven door een joodse studente, Mirjam Zettenbaum. Zij gaat schuil onder de naam Marianne Sondaar. Hij mag clandestien foto's gaan ontwikkelen in de donkere kamer van ondergrondse verzetsgroep van Labare op de Zoeterwoudsesingel in Leiden. Wanneer Osewoudt later zelf ook in handen van de Duitsers valt, wordt hij na mishandeling om onduidelijke redenen in het ziekenhuis opgenomen, terwijl hem lichamelijk nauwelijks iets mankeert. Door drie gemaskerde mannen wordt hij uit het ziekenhuis bevrijd. Hij keert daarna terug naar het huis van Labare en diens handlangers, die echter kort daarop zelf gevangen worden genomen door de Duitsers. Ook Marianne is dan bij Labare aanwezig, maar samen met Osewoudt weet ze uit de handen van de Duitsers te blijven. Als ze samen in de bioscoop zitten, zien ze tijdens de voorstelling dat Osewoudt gezocht wordt, maar met een foto van Dorbeck.
Wanneer Osewoudt later opnieuw wordt gearresteerd en verhoord, wordt hem door de Duitsers tijdens die verhoren meegedeeld dat Marianne inmiddels ook is opgepakt, in kamp Westerbork zit en bovendien zwanger van hem is. De Duitse SS-er Oberstürmführer Ebernuss biedt aan haar vrijlating te regelen, indien Osewoudt de schuilplaats van Dorbeck verraadt. Osewoudt zorgt ervoor dat hij Dorbeck heimelijk opnieuw ontmoet en waarschuwt hem, waarna ze Ebernuss vergiftigen en samen ontsnappen. Osewoudt krijgt van Dorbeck kleren om zich als verpleegster te vermommen. In deze vermomming trekt Osewoudt de amoureuze aandacht van een groepje militairen. Tevens verneemt Osewoudt van Dorbeck dat zijn moeder is vermoord, nadat ze bij de Duitsers was aangegeven door Ria, die inmiddels is hertrouwd met een NSB-er. Hij krijgt van Dorbeck de volgende dag een berichtje dat Marianne bezig is te bevallen, maar wanneer Osewoudt op het aangegeven adres arriveert blijkt het kindje te zijn overleden. Marianne krijgt hij niet meer te zien. Osewoudt zoekt daarop Ria op in Voorschoten en vermoordt haar. Hij vermoordt ook een Duitse officier bij wie hij in de auto zat en die hem wilde aanranden.
Wending in het verhaal[bewerken | brontekst bewerken]Aan het eind van de oorlog en kort erna blijkt Osewoudt tot zijn verbazing en frustratie niet als held, maar als verrader en handlanger van de Gestapo te worden beschouwd. Zijn "bevrijding" uit het ziekenhuis was door de Duitsers in scène gezet om hem gemakkelijk te kunnen volgen. De Nederlandse politie is er rotsvast van overtuigd dat Osewoudt hierbij rechtstreeks met de Duitsers onder een hoedje heeft gespeeld. Elly is door de Duitsers gedood en Osewoudt krijgt ook hier de schuld van. Oom Bart blijkt de oorlog te hebben overleefd, maar hij wil niets meer van zijn neef weten en zegt niets over hem dat ontlastend kan werken. Iedereen die verder nog ten gunste van Osewoudt had kunnen getuigen is dood of spoorloos verdwenen. Marianne zit inmiddels in een kibboets in het Mandaatgebied Palestina, het latere Israel.
In zijn verdediging tegen de jegens hem geuite beschuldigingen een verrader te zijn, komt Osewoudt niet veel verder dan het telkens herhalen van zijn hoop dat zijn toeverlaat Dorbeck op een dag zijn onschuld zal aantonen en dat er sprake is van een misverstand. De mogelijkheid wordt nog geopperd dat Dorbeck in werkelijkheid iemand was van de familie Jagtman, aan wie Osewoudt in het begin van de oorlog in opdracht van Dorbeck de ontwikkelde foto's moest versturen. Deze Egbert Jagtman zou in de meidagen van 1940 twee Duitse militairen hebben laten executeren, maar hij was al gedeporteerd naar Duitsland toen Osewoudt en Dorbeck aan het begin van de oorlog samen in Haarlem waren. Hij kan het volgens Osewoudt dus onmogelijk zijn. De vroegere tandarts van deze familie probeert aan de hand van gebitsgegevens de betreffende persoon in een lijkenhuis van het concentratiekamp te identificeren, maar dit mislukt doordat de betreffende persoon geen tanden meer heeft en verder onherkenbaar is door de ontbinding. Hij heeft echter wel zwart haar, net als Dorbeck. Het blijft daarmee onduidelijk of Dorbeck nu wel of niet nog in leven is.
De figuur van Dorbeck wordt daarop door zowel de Nederlandse als de Engelse politie en in de pers afgeschilderd als een verzinsel of zelfs een hallucinatie van Osewoudt. De psychiater Lichtenau, die voor de oorlog Osewoudts moeder behandelde, is van dit laatste overtuigd. Inmiddels is er op landelijk en internationaal niveau naar Dorbeck gezocht. Nergens wordt ook maar het geringste spoor van hem gevonden. De pater die Osewoudt begeleidt heeft inmiddels Osewoudts camera teruggevonden die hij bij zijn laatste opdracht samen met Dorbeck was kwijtgeraakt. Als allerlaatste redmiddel probeert Osewoudt een foto te ontwikkelen waarop hijzelf en Dorbeck samen in een spiegel te zien zijn, maar die opname blijkt zwart. Osewoudt rent nu in uiterste wanhoop het gebouw uit waarin hij wordt vastgehouden (in het kamp Achtste Exloërmond in Drenthe), waarop zijn bewakers hem neerschieten. Hij wordt bloedend binnen neergelegd. Het lijkt of pantserwagens het gebouw gaan aanvallen. De pater probeert de zwaargewonde Osewoudt te helpen.
Titel

Prijs €5,-