Het leven van Caroline, Emily, Louisa en Sarah Lennox, 1740-1832 Dit boek beschrijft het leven van de gezusters Lennox, vier uitzonderlijke vrouwen in het achttiende-eceuwse Engeland, en biedt tevens een oog: verblindend panorama van een roerige periode uit de geschiedenis, Stella Tillyard In naam van de liefde Het leven van Caroline, Emily, Loutsa en Sarah '__ Lennox (1740-1832) Vier briljante aristocratische dames, die door hun maatschappelijke positie toegang hebben tot de Engelse politieke en culturele elite en daarover met elkaar corresponderen: dat vormt het kader van deze fascinerende biografie en tevens spiegel historiael van de achttiende eeuw. Caroline liet zich schaken door Henry Fox, een gewiekst politicus met aspiraties voor het premierschap. Emily trouwde een Ierse edelman en baarde hem negentien en daarna (in het geheim) de huisleraar nog eens drie kinderen. Louisa huwde de rijkste man van lerland en Sarah werd het hof gemaakt door kroonprins George 111. Buitengewoon openhartig bespraken de zusters hun liefdes, huwelijken en de schilderijen en toneelstukken die zij zagen. Literatuur werd op de voet gevolgd. Werken van Voltaire, Diderot, Rousseau en Richardson sierden hun boekenkasten. Maar ook triviale onderwerpen kwamen in de brieven ter sprake, zoals hun garderobe, het voedsel dat zij aten, de inrichting van hun huizen, tot en met borstvoeding en hun menstruatie. Door de ogen van deze markante dames wordt de lezer een kijkje gegund achter de schermen | van de kleurrijke achttiende eeuw. Het boek kreeg in Engeland schitterende | kritieken: ‘Ontroerend en vaak briljant’ ‘Rijk geschakeerd en gedetailleerd, een voortdurende bron van verbazing: ‘Hun dagboeken en brieven geven een uniek inzicht in de zeden van de achttiende eeuw. Stella Tillyard studeerde kunstgeschiedenis in Oxford en doceert momenteel aan Harvard University. “Sally's bezorgdheid om haar kleintje is godzijdank voorbij. De borstvoeding lukte niet: ze had meer dan genoeg melk — daarom is het des te spijtiger dat het niet lukte — maar haar tepels kwamen niet dan met de grootste moeite naar buiten, en omdat het kind niet sterk genoeg was kreeg het het zelf niet voor elkaar. Het was ziek omdat het zo lang de borst niet had gekregen, maar nu het een goede nette min heeft zuigt het, slaapt het en gedijt het.” Deze brief, op 6 juni 1769 door lady Caroline Fox geschreven aan Emily, hertogin van Leinster, over hun zuster Sarah is voor een deel zo uitgesproken modern dat het moeilijk te geloven is dat hij bijna 225 jaar oud is. Het zit hem niet alleen in dat ‘godzijdank’ en die tepels. De ongerustheid en dan de opluchting wekken een gevoel dat bij ons weerklank vindt en dat de eeuwen tussen het schrijven van de brief en onze lezing ervan lijkt uit te wissen. Duizenden van dat soort brieven = tussen zusters, echtgenoten en vrouwen, ouders en kinderen, dienaren en heren — vormen de grondstof voor dit boek. Het is de geschiedenis van de zusters Caroline, Emily, Louisa en Sarah Lennox, een relaas over de hoogste staatszaken, over romantiek, over familieleven en over rampspoed dat begint in 1744, toen de jacobieten hun laatste wanhopige aanval op de Hannoveraanse troon beraamden en eindigt in 1832, vijf jaar voor het begin van het Victoriaanse tijdperk. Bijna een eeuw in brieven — en telkens weer geven ze ons een gevoel van nabijheid, want de zusters Lennox schrijven zo dat we het gevoel hebben dicht bij hen te staan en zij schrijven over dingen die voor ons even belangrijk zijn als zij voor hen waren. Zij hebben het over liefde, huwelijk, eten, kleren, politieke ideeën en schandalen, oorlog, boeken en menstruatiepijn. Alles, van conceptie tot dood, is er in te vinden, verwoord door stemmen die we zelden hebben gehoord, de stemmen van achttiende-eeuwse vrouwen. Bij nadere beschouwing gaat dat gevoel van nabijheid echter over in een besef van afstand. De beschrijving van Caroline Fox van borstvoedingsproblemen mag dan modern zijn, het zogen door een min is dat zeker niet. Wanneer zij zich in een andere brief zorgen maakt over een zieke zoon voelen we onmiddellijk met haar mee, maar de door de arts voorgeschreven medicijnen — kwiksulfide en gemalen houtluis — doen ons weer terugdeinzen. Emily en haar echtgenoot mopperen over hun grote gezin, maar groot betekent hier nict vier kinderen, of zelfs zes, maar negentien. En wanneer Caroline Emily op de hoogte stelt van Sarahs op handen zijnde huwelijk en kennelijk in alle oprecht. heid opmerkt: “Gelukkig voor haar is ze absoluut niet verliefd,” dan maakt zo'n passage ons bewust van de afstand die hun opvattingen over liefde, huwe. lijk, het grootbrengen van kinderen en wetenschappelijke kennis scheidt van de onze en krijgen we misschien zelfs het idee dat zij buiten ons bereik en begrip vallen. Ons besef van afstand ten opzichte van de gezusters Lennox wordt nog ver. sterkt doordat hun situatie uitzonderlijk was. Door hun maatschappelijke en politieke connecties hadden zij toegang tot de nieuwste ideeën, de laatste boeken en toneelstukken, de modernste denkers, schilders en artsen en alle voort. brengselen van een nieuw consumptietijdperk. Zij waren rijk en goed opgeleid en zij spraken bijna even goed Frans als Engels. Zij waren de dochters (en ook de zusters) van een hertog die minister was. Caroline Lennox trouwde met een man die als hij het handiger had gespeeld eerste minister had kunnen worden en zij was de moeder van de beroemdste oppositieleider van de achttiende eeuw. Emily Lennox trouwde met de hoogste edelman van Ierland en een van haar vele zonen werd een vooraanstaand republikeins revolutionair. Louisa Lennox trouwde met de rijkste man van Ierland. Sarah Lennox trok de aandacht van de jonge koning George rrr en mocht, half tegenstribbelend, half toegevend, spelen met de gedachte dat ze koningin van Engeland zou worden. Er is bij dit alles weinig waarmee de moderne lezer vertrouwd zal zijn, behalve het gegeven dat de levens en opvattingen van mannen die van vrouwen bepaalden. Ondanks de talloze bedienden, de reusachtige landhuizen en de machtige families behouden de brieven van de gezusters Lennox hun vertrouwdheid — een tweeledig gevoel van nabijheid en afstand. Dit gevoel en de mengeling van mee-leven en verbazing die het oproept heb ik op de volgende bladzijden geprobeerd te verwoorden. Ik heb dit boek zo geschreven dat mijn commentaar het verhaal van de levens van de zusters Lennox, in al hun emotionele frisheid, zo min mogelijk verstoort. Ik heb de vertelling echter wel omlijst met een proloog en een epiloog en haar onderbroken met korte tussenstukjes tussen de hoofdstukken. Ik hoop dat deze onderbrekingen de lezers niet alleen weer even tot bezinning zullen brengen en hen aan de afstand tussen de achttiende eeuw en onze eigen eeuw zullen herinneren, maar hen ook op de blijvende dingen zullen wijzen. Het zijn geen verhandelingen over algemene onderwerpen, zoals herinnering, geschiedenis of oorlog, zoals dit soort tussenvoegingen vaak zijn. Het zijn beschrijvingen van dingen die wij gemeen hebben, gewone mijlpalen in ontelbare levens geboorte. doop. huwelijk en dood Met deze contunustert in gedachten heb ik geprobeerd het verhaal zowel dramatsch als prozarsch te maken. om zowel het buitengewone als het gewone In de levens van de zusters Lennox zichtbaar te maken en om de relatie tussen de dramatische gebeurtenissen die hun levensloop markeerden en de ontelbare Meme voorvallen uit hun dagelijkse leven te laten zien. De ongelooflijke rijkdem van mun bronnen heeft mij geweldig bij deze taak geholpen. Behalve de duizenden brieven in Engelse en lerse archieven heb ik vele andere soorten geschreven bronnen gebruikt: bibliotheeken inboedelinventanssen, die ons leren welke meubels er in de woningen van de zusters Lennox aanwezig waren: kasboeken, die een inzicht geven in de consumptie van voedingsnuddelen, betaling van belastingen, boodschappen en de lonen van de bedienden: een boek met huisregels waarin een heer des huizes had vastgelegd hoe zijn huishouding diende te functioneren; reisdagboeken; literaire fragmenten: kaarten; huisplattegronden; en lijkschouwingsrapporten; aan de hand van deze documenten kunnen wij erachter komen wat de zusters Lennox en hun gezinnen aten, waarheen zij reisden, wat zij lazen en hoe zij stierven en kunnen wij enig inzicht krijgen in de fijne structuur van hun levens en ook in de grote gebeurtenissen die die levens bepaalden. Bronnen bestaan niet alleen uit geschreven materiaal. Ik had het geluk dat veel huizen waarin de Lennoxen hebben gewoond nog bestaan, sommige nog compleet ingericht volgens de plannen van de zusters. Er zijn parken, beelden en meubelen bewaard gebleven en bovenal tientallen schilderijen en prenten, waaronder vele portretten waarop Caroline, Emily, Louisa en Sarah Lennox, vier opmerkelijke vrouwen, zich aan de wereld en aan ons presenteerden. Als je met een onderzoek bezig bent lees je soms tot je schrik zinnen als de volgende; zij werden in 1907 over de documenten van Charles James Fox, de beroemde zoon van Caroline en Henry Fox, geschreven door lady Agatha Russell die ze onder haar beheer had, aan haar adviseur, de historicus George Otto Trevelyan: ‘Hoewel het jammer en pijnlijk is zijn wij ervan overtuigd dat u gelijk hebt en we denken ook dat als we de tijd hebben om alles door te nemen het het beste zou zijn om een groot deel ervan te vernietigen… Dit houdt natuurlijk een grote verantwoordelijkheid in en toch is het ongetwijfeld het beste; sommige dingen kunnen beter niet bewaard worden.’ Lady Russell moet kort nadat zij dit schreef begonnen zijn met het uitzoeken van de papieren van Fox, terwijl Trevelyan over haar schouder meekeek. In de overtuiging dat de politieke reputatie van Fox geschaad zou worden door veel van wat zij aantroffen vernietigden zij heel veel, ja bijna alles wat wellicht zijn grootheid