Twee jaar voor zijn dood schreef de 77-jarige, door het leven zwaar beproefde Comenius deze laatste vermaning aan een steeds dieper zinkende wereld. En hij geeft aan het einde deze samenvatting: “Bezwaar uzelf niet met dingen die buiten uw nooddruft vallen, maar stel u tevreden met het weinige dat uw gemak dient, en prijs God. Ontbreekt u alle gerieflijkheid, wees dan tevreden met het strikt nodige. Wordt ook dit u ontnomen, zie dan uzelf te behouden. Kunt ge ook dat niet, zie dan toe dat ge God vasthoudt. Wie God heeft, kan alles ontberen. Hij bezit het hoogste goed en het eeuwige leven met God en in God, voor eeuwig en altoos. En dit is van al wat men begeren kan het doel en het einde”. Unum necessarium (het ene nodige) verscheen in 1668 als het literaire testament van ‘de grote apostel van de mensenliefde’, Johann Amos Comenius. Na een leven vol smartelijke ervaringen, ontheemdheid, vervolging en armoede roept hij in de eenvoudige taal van het hart de mensen op al het overbodige te laten en alleen dat vast te houden wat voor hun ware innerlijke ontwikkeling nodig is. De opvoeding van de mensheid aan de hand van de woorden van Jezus was de grondgedachte in Comenius’ leven en werk. Deze gedachte ontsprong aan een diep geloof aan de grote waarde die iedere mensenziel in Gods ogen bezit, hoe verkommerd die ook mag lijken. Comenius zag het als zijn belangrijkste taak om de lichtvonk die in ieder mens sluimert, door liefdevolle raad weer te ontsteken. Naast Leibniz, Baco, Galilei en anderen geldt Comenius als een van de grote reformatoren die een nieuw tijdperk in de geschiedenis van het geestesleven inluidden.