EEN HANDLEIDING BIJ HET LEZEN VAN DE LOF DER ZOTHEID

Bij velen is de Lof der Zotheid vooral bekend om de felle kritiek van Erasmus op de organisatie van de Kerk van Rome Maar toen Erasmus in 1509 zijn boek schreef, was Europa nog niet in de ban van de kerkhervorming laat staan van de latere godsdienstoorlogen. De geest van de Renaissance had Europa nog volledig in zijn greep: Michelangelo werkte aan zijn fresco's in de Sixtijnse Kapel en Albrecht Dürer schiep zijn onvergelijkelijke werken. Alles kon nog in vrijheid gedacht, gedaan en gezegd worden.

Deze stemming vinden we terug in de Lof der Zotheid: Erasmus blijkt in geen enkel opzicht een 'fatsoensrakker'. Hij noemt de dingen bij hun naam, ook als zijn alter ego Stultitia de geslachtsdrift aanwijst als een vlam die met het stijgen der jaren niet gedoofd wordt. Het opgewekte levensgevoel van de renaissancemens, die volgens de humanist Giovanni Pico della Mirandola 'kon hebben wat hij wenst en kon zijn wat hij wil', wijst Erasmus af.
Hij herkent in de mens veel meer een dwaas, die zich vaker door zijn gevoel dan door zijn verstand laat leiden. In Erasmus' tijd had de ontdekking van Amerika het vertrouwde gezicht op de wereld voor goed veranderd. Het bijbelse beeld van de wereld als een eenmalige schepping van God kwam onder druk te staan. Ook de toenemende kennis van de Grieks-Romeinse beschaving drong het christelijke gedachtegoed naar de achtergrond, vooral in de kringen van de intelligentsia. Met deze ontwikkeling is Erasmus allerminst gelukkig.

In zijn Lof der Zotheid stapelt Erasmus de ene menselijke dwaasheid op de andere, maar hoe deze op het eerste gezicht willekeurige verzameling tot stand kwam, is minder bekend. Deze historisch-literaire analyse werpt een nieuw licht op de wordingsgeschiedenis van dit invloedrijke geschrift: hoe het ontstond als een mondelinge presentatie voor de vrienden die Erasmus in de gelegen- heid hadden gesteld om Italië te bezoeken en hoe daarna delen zijn toegevoegd, voordat het geheel in 1511 werd gepubliceerd. De structuur van het geheel en de delen wordt onthuld. Dat maakt dit boek tevens tot een bruikbare handleiding bij het lezen van de Lof der Zotheid zelf.


Klaas Potjewijd (1933) studeerde in Utrecht af in geschiedenis, nederlands en muziekwetenschap (1974). Als leraar werkte hij in het voortgezet en het hoger beroepsonderwijs. In Italië wijdde hij zich aan een studie van de Lof der Zotheid.