'Uitgegeven in opdracht van Z. Exc. den Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen.
Kleine Serie'.

Iets uit/ over dit monumentale boekwerk.
' INLEIDING
(...). De oorsprong van den tol wordt vermoedelijk wel het meest juist aangegeven in een memorie, tusschen 1482 en 1486 door de regeerders van Middelburg opgesteld, welke voorstelling wij ook in andere stukken van dien tijd aantreffen. Volgens deze is de tol van Iersekeroord, evenals die te Kats en op de Honte, één der drie wachten, en wel "de principale", van den tol van Geervliet "int zoute". En op zijn beurt heeft deze, die althans in de hier gedocumenteerde periode een zelfstandig karakter heeft, bij uitbreiding van hewt handelsverkeer en wijzigingen in het bestel der Zeeuwsche strooomen het aanzijn gegeven aan een net van wachten, waardoor ten slotte het geheele scheepvaartverkeer in de Scheldedelta in het tolsysteem was gevangen.
De tol van Zeeland wordt, naar de plek zijner vestiging, ook wel dec tol van Iersekeroord genoemd, en ook omtrent de preciese ligging hiervan hing lang de nimbus der onzekerheid. (...).
Hoewel ook andere auteurs dan de genoemde de plek tegenover Bergen-op-Zoom hadden vermeld, heeft Sneller uit nieuwer bronnen wel onomstootelijk duidelijk gemaakt, dat "tenminste in de 15e eeuw" de tol van Iersekeroord op Zuid-Beveland tegenover Bergen-op-Zoom was gevestigd. (...).
Dat de oudste en belangrijkste wacht van den Zeeuwschen tol aan den oever der Ooster-Schelde was gelegen, kan niet verwonderen wanneer men bedenkt, dat het vóór de 15e eeuw deze Schelde-arm was, en niet de Honte, waarlangs hewt verkeer zich naar Antwerpen een weg zocht. Maar toen niet lang vóór 1400 de Wester-Schelde een geregelde scheepvaartweg begon te worden en de opbrengst te IOersekeroord daardoor geregeld verminderde, kreeg de kwestie van de wacht op de Honte - de opbrengst was beleend -
steeds grooter beteekenis' (...)'.