Rond 1870 kon men er niet meer omheen: de arbeidende klasse domineerde stad en samenleving. Er was meer nodig dan politie, kerk, school en spaarbank om de leefwijze van de arbeider onder controle te houden. De arbeider leek staatsburger te worden, maar voldeed nog niet aan het ideaal van de burgerlijke beschaving. Een actieve groep hervormers ging de arbeider stimuleren om zijn vrije tijd op een deugdzame manier door te brengen. Zo hoopten zij de moderne maatschappij harmonieus te houden, de aantrekkingskracht van het socialisme tegen te gaan en de sociale kloof te verkleinen.

De bundel Fatsoenlijk vertier, met bijdragen van historici van verschillende Nederlandse, Belgische en Duitse universiteiten, biedt een overzicht van deugdzame initiatieven. Verhaald wordt hoe de gymnastiek als een ‘rationele’ oplossing voor maatschappelijke kwalen werd gezien en op welke wijze de fiets kon worden gebruikt voor fatsoenlijke ontspanning. De positieve rol van de natuur werd gepropageerd via volkstuintjes maar ook door de propaganda van een beter dieet door zogenaamde ‘frugivoren’. Ook de hoge kunsten werden ingezet: het museumbezoek van arbeiders werd gestimuleerd, de kunst werd onder het volk gebracht en het lezen van literatuur werd bevorderd. Maar steeds bleef de twijfel: werd de arbeidende klasse zo wel echt fatsoenlijk, of waren al deze activiteiten druppels op een gloeiende plaat?