In de Amsterdamse Oudemanhuispoort vond op woensdag 25 mei 1988 een congres plaats onder de titel 'Eenheid in Nederlands verleden'. Het congres had een opmerkelijk motto: 'de Nederlandse geschiedenis als afwijking van het algemeen menselijk patroon'. Dit motto, ontleend aan Jan Romein, hanteerden drie tamelijk jonge historici als uitgangspunt voor een brochure ter voorbereiding van de conferentie. Karel Davids, Jan Lucassen en Jan Luiten van Zanden stellen voor het 'eigene in de Nederlandse geschiedenis' als voornaamste thema van het historisch onderzoek te nemen. "Expliciete vergelijking van Nederlandse en buitenlandse ontwikkelingen belooft een theoretische verrijking van de historische wetenschap als zodanig", meent het trio, en kan bovendien de Nederlandse geschiedbeoefening internationaal wat meer aanzien geven.
Wat in hun brochure onmiddellijk opvalt is de belangrijke plaats die wordt toegekend aan de nationale staat. "Sociaal-economische historici hebben nogal de neiging de door hen beschreven processen los te zien van politieke machtsverhoudingen", constateert het trio, "zij bestuderen immers de basis die de rest 'determineert'?" Zijzelf houden zich verre van zulk een plat marxisme. Het meest kenmerkende verschijnsel van Nederland in de twintigste eeuw achten zij de verzuiling, omschreven als 'de vorming van netwerken van verenigingen rond verschillende levensbeschouwelijke kernen die verreweg het grootste deel van het politieke en sociaal-culturele leven doordringen'. Het drietal lanceert de hypothese dat het verzuilde bestel en de bijbehorende calvinistische arbeidsmoraal een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan de naoorlogse economisch hausse. Davids en de zijnen willen vervolgens weten waarom het begin van de verzuiling - omstreeks 1850 - samenviel
met de aanvang van de industrialisatie, een periode van verhoging van de levensstandaard en van het alfabetisme. Hun hypothese luidt dat de zonder schokken verlopende economische modernisering, waarin de landbouw en de dienstensector niet minder belangrijk waren dan de industrie, geen aanleiding gaf tot politieke en sociale revolutie. Dit in tegenstelling tot de ons omringende landen. Het proces van maatschappelijke organisatie en ontplooiing van verenigingen werd niet, zoals in het buitenland, belemmerd door een expanderend staatsapparaat.