Wat de waan van de dag is, komt wel heel duidelijk tevoorschijn bij het lezen van De Middellandse Zee. 1. Het landschap en de mens van Fernand Braudel, voor hem kan het begrip grootdenken in zijn positieve betekenis gelden, tegen het kleindenken. Er zijn wel degelijk lijnen in de geschiedenis te zien, al is Braudel bijzonder voorzichtig, en wat vandaag als uitzonderlijk, zowel negatief als positief geldt, is een gewone zaak van de geschiedenis, al zijn er lijnen, toch geen lessen waaruit te leren valt voor het handelen vandaag, de klassieke denkfout, niet is het omdat er altijd oorlogen geweest zijn, dat er oorlog gevoerd moet worden. En toch verhelderen die lessen het heden. Komt alles terug, blijft alles hetzelfde, het menselijke, al te menselijke, anders is het toch altijd – niet alleen wat de omstandigheden betreft, zeker wat het bewustzijn ons influistert. De vertelde tijd is de zestiende eeuw.

° Braudel beschrijft de ‘bergvolkeren’ waar het geloof geen invloed kon doen gelden, de bergen als afgesloten van de leugen en het bedrog. (Ach, de vlakke landen.) ‘Het hoogland vormde een toevluchtsoord voor vrijheid, democratie en ‘boerenrepublieken’.’
° De boeren werden als wilden gezien, Johannes van het Kruis, Antonius van Heredia en Theresa van Avila gingen op pad om hen te bekeren – de stelling van Lucien Febvre, de leermeester van Braudel, over de onvermijdelijkheid van het geloof, toont zich weer losgeschroefd.
° In die eeuw speelde de duivel een grote rol in de sociale verbeelding : ‘een sociale en culturele reactie, een geestelijke revolutie die de plaats innam van een ontbrekende coherente sociale revolutie’.
° Dunbevolkte gebieden hebben het geluk dat ze door geen controlerende instantie onderdrukt worden – hoe minder mensen, hoe meer vrijheid.
° De Vlaming ‘Pierre Coeck d’Alost’, Pieter Coecke van Aelst, bijzondere schilder, ontwerper van tapijten en uitgever, speelt een grote rol in het schrijven van Fernand Braudel. Anderen zijn : ‘de Vlaming Busbec, de avontuurlijke reiziger Tavernier’ – de canon ?
° ‘Andalusië met weiden die in het Westen soms aan Vlaanderen doen denken’ – die eeuwenoude verdeling van het vruchtbare Europa, naar het Oosten toe de graanvelden, in Vlaanderen de weiden, wordt vandaag vernietigd : de aloude vruchtbare weiden worden onder water gezet – de vernietiging van landschappen gaat gepaard met het vernietigen van menstypes én geschiedenis.
° Hetzelfde kan gezegd worden over de handel (het exporteren van vlees is een eeuwenoude traditie) – een land, een streek, i.c. Andalusië, exporteert olie, druiven, wijn, stoffen en afgewerkte producten maar voert Afrikaanse tarwe in – de ‘hedendaagse’ repliek is kortzichtigheid (wat staat voor ‘korte keten’), ‘waarom niet zelf tarwe kweken ?’ Hoe verder de handel reikt, hoe rijker.
° Braudel spreekt over een ruimtelijk geheel, een eenheid, niet alleen Europa en Afrika, maar ook Azië – het kolonialisme van de 19de eeuw in een ander licht gezien.
° Een historisch materialisme: ‘Want in een maritiem gebied komen macht, suprematie en invloedssferen vaak neer op technische details, zoals zeilen, riemen, het roer, de vorm van de romp en het laadvermogen van de schepen.’
° ‘[…] de tijden waren niet meer zo slecht dat de mannen zichzelf verkochten, zoals vroeger gebeurde, […].’
° […] de Vlaamse hulken die al vanaf 1550 het handelsverkeer tussen Spanje en de Nederlanden beheersten.’ De canon ?
° ‘Het kustleven was grotendeels een proletarisch bestaan dat regelmatig door welvaart en de daarmee gepaard gaande ledigheid werd verpest.’
° De dromedaris als oorzaak van woestijnvorming : de vegetatie van verschillende gebieden werden letterlijk kaalgevreten.
° ‘Terwijl Europa al op het Amerikaanse zilver overging, lijkt islamitisch Turkije ten tijde van Filips II nog van het Afrikaanse goud te hebben geleefd.’