13e druk
Handje Plak verscheen voor het eerst in 1900

conditie: kaft is licht verkleurd, op de franse pagina naam een vorige eigenaar

Johanna Cornelia Hermana (Nelly) Bodenheim (1874 – 1951) was een Nederlands illustrator, textielkunstenaar en ontwerper van affiches, boekomslagen en toneelkostuums. Zij is echter vooral bekend als illustrator van kinderboeken. Zij behoorde, samen met onder anderen Ben Wierink, Wilhelmina Drupsteen en Rie Cramer, rond 1900 tot de eerste Nederlandse kunstenaars die vanuit artistieke principes werkten om esthetisch verantwoorde prentenboeken voor kinderen te maken. Nelly Bodenheim en Rie Cramer zouden uitgroeien tot de twee belangrijkste illustratoren van hun tijd. Cramers werk was omvangrijker en vlotter dan dat van Bodenheim, maar het werk van Nelly Bodenheim werd gezien als oorspronkelijker en artistieker. Vooral Bodenheims prentenboeken Handje-Plak (1900) en Het regent, het zegent (1901) zijn bekend gebleven. De bakerrijmpjes met de voor haar kenmerkende zwarte silhouetten, zogenaamde zwart-witjes, werden nog tot in jaren negentig herdrukt. Nelly Bodenheim behoorde tot de groep vrouwelijke kunstenaars die bekend staan als de Amsterdamse Joffers, waartoe verder nog werden gerekend de schilderessen Lizzy Ansingh, Jo Bauer-Stumpff, Ans van den Berg, Marie van Regteren Altena, Coba Ritsema, Suze Robertson, Jacoba Surie en Betsy Westendorp-Osieck. Zij studeerden aan het eind van de 19e eeuw aan de Rijksakademie van beeldende kunsten in Amsterdam. Bodenheim was de enige van de Joffers die niet verder ging in de schilderkunst.
In 1949 kreeg Nelly Bodenheim een grote overzichtstentoonstelling in het Stedelijk Museum Amsterdam. Dit betekende de definitieve erkenning van haar werk.

Bodenheim werd sterk beïnvloed door haar leermeester Jan Veth. Hij bracht de ideeën van Walter Crane, een van de grondleggers van de Arts-and-Craftsbeweging, naar Nederland door Cranes boek Claims of Decorative Art (1892) te vertalen. Zijn Nederlandse bewerking Kunst en Samenleving (1893) zou niet alleen een handboek van de Nieuwe Kunst worden, maar ook voor de boekvernieuwing. Crane pleitte onder meer voor een decoratieve eenheid van tekst, illustratie en bladverdeling in een boek. Jan Veth heeft ook als kunstcriticus bijgedragen aan de erkenning van Bodenheim als illustrator. Mede door zijn positieve kritieken was haar naam als illustrator na het verschijnen van Handje Plak en Het Regent het Zegent in één klap gevestigd.

Illustratoren van kinderboeken, zoals Nelly Bodenheim, Bernhardina Midderigh-Bokhorst en Rie Cramer werden ook beïnvloed door het werk van kunstenaars van de Nieuwe Kunst, als Anton Derkinderen, Gerrit Willem Dijsselhoff en Jan Toorop, die ook boeken illustreerden. Weliswaar geen kinderboeken, maar hun ideeën en boekillustraties werkten inspirerend, ook voor illustratoren van kinderboeken.

Bodenheim lithografeerde haar werk meestal niet zelf. Hierdoor was zij afhankelijk van de haar toegewezen steendrukkers, hun technische waardigheden en hun inlevingsvermogen in haar werk. Deze samenwerking leverde bij Groen, groen grasje (1923) een ‘subliem’ resultaat op. Het boek is een mooi voorbeeld van de vooruitgang van de kleurensteendruk in Nederland sinds 1900. Doordat Bodenheim niet zelf met grafische technieken werkte, werd haar werk kritisch bekeken door aanhangers van de Nieuwe Kunst. Door recensenten werden haar vroege prentenboeken vooral beoordeeld als kinderliteratuur, niet als kunstuiting. Haar latere werk, dat expressiever en sprookjesachtiger was, werd wel door de kunstcritici positief besproken.

Nelly Bodenheim begon haar carrière als succesvol illustrator met de prentenboeken Handje-Plak (1900) en Het regent, het zegent (1901), die verschenen bij de in die tijd vooruitstrevende Amsterdamse uitgeverij S.L. van Looy.
Ze weerspiegelen invloeden van de Engelse illustrator Kate Greenaway en herinneren aan de sfeer van de Engelse nursery rhymes. Bodenheims prentenboeken zijn gebaseerd op bekende baker- en kinderrijmpjes. Voor haar boeken maakte Bodenheim een op kinderen gerichte selectie uit de Nederlandsche baker- en kinderrijmen (1872-1894). Deze toentertijd baanbrekende pioniersverzameling van Johannes van Vloten was ook een inspiratiebron voor Simon Abramsz, Sijtje Aafjes en Jan Wiegman. Door hun uitgaven werden bakerrijmpjes populair en vormden op hun beurt een inspiratiebron voor de kinderversjes van Rie Cramer.

De illustraties voor Handje-Plak en Het regent, het zegent worden vaak 'zwart-witjes' genoemd. Het zijn zwarte silhouetten in Oost-Indische inkt, waardoor een soort schimmenspel ontstaat. Ze laten subtiele details zien en geven een humoristische vrije interpretatie van de werkelijkheid. De kleding met de wijduitstaande rokken en de omvangrijke pruiken doen denken aan de tweede helft van de 18e eeuw. Hiermee koppelde Nelly Bodenheim de oud-Hollandse versjes niet aan een geïdealiseerd Hollands folklorisme, zoals Henriëtte Willebeek le Mair in haar Engelstalige prentenboeken, maar eerder, en niet zonder humor, aan het 19e-eeuwse burgerlijke milieu van de stadse Hollander.

Handje-Plak en Het regent, het zegent werden vaak herdrukt en zijn nog lang populair gebleven. Ze stonden ook op de lijst van boeken die J.W. Gerhard (1864-1923) in 1905 publiceerde. In een tijd, dat prentenboeken vaak van slechte kwaliteit waren door slechte tekeningen en schrille kleuren, riep deze Amsterdamse socialistische onderwijzer en aanhanger van de Duitse Kunsterziehungsbewegung kunstenaars op om prentenboeken te maken die gericht waren op het kind en tegelijkertijd ook werkten aan zijn esthetische ontwikkeling. Een prentenboek moest volgens Gerhard ook een kunstwerk zijn. Zijn lijst zou nog jarenlang gelden als de canon van Nederland en Vlaanderen.
(bron: Wikipedia)

illustrator - bakerrijmpjes