In samenwerking met het Rijksmuseum Meermann-Westreenianum / Museum van het Boek
De Rijmbijbel is één van de fraaiste en belangrijkste handschriften uit de verzameling van het Rijksmuseum Meermann-Westreenianum. Door de rijke verluchting neemt het een unieke plaats in in de Nederlandse cultuurgeschiedenis. Het grootste deel van de miniaturen is nog nooit eerder afgebeeld in een publicatie. De kern van dit boekje wordt daarom gevormd door reproducties van alle miniaturen en ander decoraties uit de Rijmbijbel, aangevuld met een kleurenafbeeldingen en een toelichtende tekst. Daarbij is gebruik gemaakt van eerder onderzoek van prof. A.W. Byvanck, dr. P.C, Boeren en drs. J.M.M. Hermans.
(uit het Voorwoord)
Met literatuurlijst

Jacob van Maerlant (ca. 1230-1235 – ca. 1288-1300)was een Vlaams dichter uit de dertiende eeuw en een van de belangrijkste Middelnederlandse auteurs. In de overgeleverde manuscripten wordt zijn naam gespeld als Jacob van Merlant. Met zijn meer dan 230.000 verzen was hij ook een van de productiefste middeleeuwse auteurs. Zijn belangrijkste werken zijn adaptaties uit het Frans en het Latijn. Van hem komen de gevleugelde uitdrukkingen "Walsche valsche poeten" en "Ende omdat ik Vlaminc ben".

In zijn eerste werken sloot Jacob van Maerlant aan bij de traditie van de ridderromans. Alexanders Geesten (geesten = daden die belangrijk genoeg zijn om herinnerd te worden; ontleend aan Oudfrans geste) was een biografie van Alexander de Grote in ruim 14.000 verzen. Andere werken in die traditie waren Historie van den grale, Merlijns boeck en de Istory van Troyen.

Rond 1270 keerde hij terug naar Damme. Daar ontstond Der naturen bloeme (naar De natura rerum van Thomas van Cantimpré), de eerste natuurencyclopedie in de volkstaal. In 1271 bewerkte hij de Historia scholastica van Petrus Comestor tot Rijmbijbel, een vertelling van de Bijbelse geschiedenis in de Nederlandse volkstaal. Hiertegen bestond in de leiding van de Rooms-Katholieke Kerk weerstand, omdat zo de Bijbel voor grote groepen gelovigen leesbaar werd.

Van 1285 tot 1288 werkte Jacob van Maerlant in opdracht van de Hollandse graaf Floris V aan zijn (laatste en) grootste werk, de Spiegel historiael, een selectieve vertaling/bewerking van de Latijnse, geschiedkundige encyclopedie Speculum historiale, samengesteld en geredigeerd door een werkgroep Dominicanen onder leiding van Vincent van Beauvais in opdracht van de Franse koning Louis IX alias Lodewijk de Heilige. De ‘tweede partie’ sloeg Jacob over, en die werd (gelijktijdig?) vertaald door Philip Utenbroeke. Halverwege de ‘vierde partie’ legde Jacob de pen neer. Deze werd later voltooid door Lodewijk van Velthem, die er vervolgens nog een vijfde en laatste partie aan toevoegde.

In de loop der jaren zou Jacob van Maerlant zich steeds meer distantiëren van de Franse literatuur, die hij historisch en tekstueel onbetrouwbaar achtte. In zijn ogen zouden de Franstalige poëzie en romans te veel de schoonheid en rijmelarij nastreven in plaats van de (feitelijke) waarheid weer te geven. Deze kritiek verwoordde hij in de regels: die scone Walsche valsche poeten / die meer rimen dan si weten. Dit klinkt door in de strijdkreet die volgens Bernardus van Ieper in de Brugse Metten gebruikt werd: Scilt ende vrient, wat walsch es valsch eyst, slach al doot. "Wat Walsch is, valsch is" werd een regelmatig geuite slagzin bij flaminganten. Bij Maerlant sloeg de betichting van valsheid specifiek op Fierabras, de Vier Heemskinderen, Van den bere Wisselau en Willem van Oringen. Aangezien van dat laatste werk geen Franse versie bekend is, mag worden aangenomen dat Maerlant impliciet ook Middelnederlandse teksten viseerde. De waarheid moest volgens hem gezocht worden bij Latijnse auteurs zoals Einhard en Sigisbert van Gembloers.

Het doctoraal onderzoek van Van Anrooij bracht aan het licht dat Jacob van Maerlant tevens de auteur is van het tot dan anonieme Van neghen den besten. Dit zou zijn laatste werk zijn. Het is een van de weinige werken met Europese verspreiding waarvan de brontekst in het Middelnederlands is geschreven. Het werk heeft een verregaande en langdurige invloed gehad op de erecode van de West-Europese ridderlijke elite.

Van Maerlants Vlaamse afkomst is zeker. Hij duidt zich in de proloog van zijn hagiografie Sinte Franciscus' leven aan met de bekende zinsnede "Ende omdat ik Vlaminc ben". Die was door hem bedoeld als verontschuldiging voor mogelijke dialectismen, maar wordt sindsdien vaak in een soort van guldensporengeest als wapenkreet gebruikt. Daarnaast wijst zorgvuldig onderzoek van zijn taaleigen en rijmen ondubbelzinnig in de richting van een West-Vlaamse geboortegrond.

Doordat Jacob van Maerlant zich in zijn werken van de volkstaal bediende, droeg hij veel bij aan de verbreiding van kennis over allerlei zaken. De Antwerpse dichter Jan van Boendale noemt hem in 1330 'vader der Dietse dichtren algader', 'de vader van alle dichters in het Nederlands'.

Rudolf Erik Otto (Rudi) Ekkart (1947) is een Nederlands kunsthistoricus. Hij was van 1990 tot eind 2012 directeur van het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie in Den Haag en was hoogleraar aan het Kunsthistorisch Instituut van de Universiteit Utrecht. Bij het grote publiek is Ekkart bekend door zijn onderzoek naar de herkomst van in de Tweede Wereldoorlog geroofde kunstwerken.
(bron; Wikipedia)

Middeleeuwen - handschriften - miniaturen - Haagse Rijmbijbel