Uitgegeven in de publicatiereeks: Antwerpse Studies over Nederlandse Literatuurgeschiedenis (ASNL) 4
Met appendices en Registers

Deze studie onderzoekt hoe Hadewijch zélf de hunkerende begeerte bgreep. Eerst wordt nagegaan hoe dit verschijnsel benaderd werd door de auteurs die zij gelezen heeft en die haar geestelijke leermeesters waren, zoals Willem van Saint-Thierry, Bernardus van Clairvaux en Richard van Saint-Victor. Daarna wordt onderzocht welke plaats de begeerte inanm in de spiritualiteit van de 'mulieresreligiosae' - tijdgenotes en geestverwanten van Hadewijch - maar ook in andere Middelnederlandse en Latijnse teksten waarin de mystieke, nooit-eindigende begeerte opvallend minder gewaardeerd werd. Dan komt Hadewijch aan het woord. de voornaamste teksten waarin ze het verlangen beleeft en begrijpt.
(tekst achterflap)

Hadewijch was een 13e-eeuwse Brabants dichteres en mystica die beschouwd wordt als een voorloper van Jan van Ruusbroec. Vaak wordt er naar haar verwezen als Hadewijch van Antwerpen, hoewel dit eigenlijk een latere toevoeging is. De teksten die van haar zijn overgeleverd, visioenen, liederen en brieven, werden in een Zuid-Brabantse variant van het Middelnederlands geschreven. Naar alle waarschijnlijkheid was zij een begijn, maar aangezien er geen getuigenissen over haar leven zijn bewaard, is vrijwel niets met zekerheid over haar bekend. Haar oeuvre, waaronder Strofische gedichten en Brieven, is in de tweede helft van de 13e of de eerste helft van de 14e eeuw tot stand gekomen. Waarschijnlijk woonde ze in het Hertogdom Brabant en was ze afkomstig uit een gegoede familie. Mogelijk valt ze te identificeren met de Brusselse begijn Bloemardinne.

Hadewijch was ongetwijfeld van gegoede afkomst, misschien zelfs van adel. Zij was zowel met Latijnse theologische teksten als met een overwegend Franse traditie van minneliederen (chansons) vertrouwd: voor een vrouw was dat in die tijd op zich al uitzonderlijk, en enkel denkbaar in milieus met financiële armslag. Ook de reizen die zij blijkbaar maakte, zijn alleen mogelijk vanuit die veronderstelling. Haar talenkennis getuigt van een meer dan gewone eruditie. Naast het Diets beheerste zij ook het Frans en Latijn en ze deinsde er niet voor terug om in discussie te treden met vooraanstaanden uit haar tijd.

Hadewijch bleek ook verbazend onafhankelijk: een enkele keer vertaalde en hertaalde ze iets van een tijdgenoot en er zijn voldoende aanwijzingen dat ze goed op de hoogte was van wat er in haar tijd te koop was. Het beeld dat van Hadewijch beklijft is echter vooral dat van een persoon die in denken en handelen enorm zelfbewust was, en in totale onafhankelijkheid haar eigen keuzes maakte.

Hadewijch was zeker geen kloosterlinge: daarvoor is zij te vrijgevochten. Dat zij een begijn zou geweest zijn wordt door sommige commentatoren (bijvoorbeeld N. de Paepe) bestreden, terwijl anderen het juist heel waarschijnlijk achten dat zij een sleutelrol speelde in de vroege begijnenbeweging.

In de Lijst der volmaakten noemt zij een begijn die door een inquisiteur vermoord werd. Dit is minstens een duidelijk statement: in de strijd voor emancipatie die de begijnen in de vroege 13e eeuw voerden stond zij aan de kant van de begijnen, tegen de katholieke inquisitie.

Alhoewel er vanaf de vroege 13e eeuw begijnen waren, en er vanaf het tweede kwart van de 13e eeuw in de lage landen begijnhoven gesticht werden, vaak van officiële zijde (bijvoorbeeld met actieve steun van de gravinnen en gezusters Johanna en Margaretha van Constantinopel), verliep de erkenning van kerkelijke zijde aanvankelijk erg stroef, en werd slechts tegen het eind van de 13e eeuw een feit, dankzij Maria van Oignies, wier hagiografie door haar biechtvader naar Rome werd gestuurd.

Begijnen werden nogal eens van heterodoxie beschuldigd, zoals in 1310 toen een van de bekendste slachtoffers van de begijnenvervolging Margarete Porete op de brandstapel stierf, met haar boek “Spiegel der eenvoudige zielen”, een werk dat later herontdekt werd. Ook hele begijnhoven werden door de opkomende repressie tegen vrouwen gekenmerkt toen het Concilie van Vienne (1311-12) opriep tot maatregelen tegen ‘ketterse’ begijnen.

Ter verduidelijking moet gezegd worden dat niet alle begijnen in die tijd in begijnhoven woonden: een handvol religieus geïnspireerde vrouwen kon bijvoorbeeld ook in een gewoon huis samenwonen, of ermee verbonden zijn zonder in hetzelfde huis te wonen. Zulke vrouwen konden ook mulieres religiosae ("religieuze vrouwen") genoemd worden, wat in die tijd ongeveer samenviel met het begrip begijn.

Het is zeer aannemelijk dat wanneer Hadewijch in haar brieven haar vriendinnen aanspreekt, zij spreekt tot zulke vroege gemeenschappen van religieuze vrouwen, buiten de context van een klooster. De manier waarop zij haar vriendinnen aanspreekt, is zeker compatibel met een rol als leidster van één of meer van zulke gemeenschappen (geselschap zoals het toen heette).

iek

Willem van Saint-Thierry en Bernardus van Clairvaux waren haar voornaamste leermeesters op het gebied van mystiek. Waar dezen zich uitdrukken in beelden uit het Hooglied, beschouwt Hadewijch zichzelf met hart en ziel als minnares van God. Alleen laat deze minne nooit een werkelijke ontmoeting toe, zo oordeelt zij, enkel een zeer dichte benadering soms, een extase die zij "orewoet" noemt.

Vooral Jan van Ruusbroec en zijn omgeving schijnen vanaf de 14e eeuw regelmatig uit Hadewijchs mystiek en leer te putten. Van Ruusbroec wordt gezegd dat hij een theologisch systeem rond Hadewijchs mystieke benadering bouwde. Een andere theoloog, uit Ruusbroecs omgeving, noemde Hadewijch een heylich glorieus wijf.

Zowel Hadewijch als Ruusbroec worden gezien als een onderdeel van wat naderhand de Brabantse mystiek genoemd werd
(bron: Wikipedia)

Limburgse Sermoenen - Beatrijs van Nazareth