Voordat God sprak 'Er zij licht', was er niets dan duisternis. Veel meer zegt de bijbel niet over die periode vóór het licht, en misschien is dat de reden waarom historici de nacht als studieobject links lieten liggen. Met zijn boek over de nacht brengt historicus Roger Ekirch daar definitief verandering in.
In de periode voor de introductie van het gaslicht was de nacht werkelijk aardedonker. Het was, per definitie, de tijd waarin duistere krachten aan het werk waren. De periode waarin de adel zich naar de sloppenwijk begaf om zich in kroegen en bordelen te storten, en hoeren, zwervers, homoseksuelen en kluizenaars voor zichzelf een autonomie opeisten die ze overdag moesten ontberen. De nacht bood de gelegenheid te ontsnappen aan de alledaagse werkelijkheid met haar sociale conventies en hiërarchie.
Roger Ekirch deed zestien jaar lang cultuurhistorisch onderzoek naar de nacht. Hij las dagboeken, kranten, reisverslagen, memoires, brieven, gedichten, toneelstukken en romans, zocht volksverhalen en liedjes, en onderzocht wetboeken en politierapporten. Hij zet het koninkrijk van de nacht op de kaart als een aparte wereld, waarin heel andere wetten golden dan overdag. Een deel van zijn boek wijdt Ekirch aan de nacht als het rijk van de slaap: aan bedrituelen, dromen en nachtmerries.
Nacht en ontij is een rijk, erudiet en verrukkelijk boek over het duister, dat - zo toont Ekirch aan - voor de mens even onmisbaar is als het zonlicht, al was het maar om tot inzicht over zichzelf te komen: `Let the night teach us what we are, and the day what we should be.'