UITKOMSTEN VAN HET ONDERZOEK NAAR DEN TOESTAND VAN DEN LANDBOUW IN NEDERLAND, ingesteld door de Landbouwcommissie, benoemd bij Koninklijk besluit van 18 September 1886, Nº. 28.

Het vaderland, schreef er op 28-08-1890 over:

LANDBOUW-ENQUÊTE.
Dezer dagen zijn in ’t licht verschenen de uitkomsten van het onderzoek naar den toestand van den landbouw in Nederland, ingesteld door de Landbouwcommissie, benoemd bij K. Besl. van 18 Sept. 1886 No. 28.
Dit resultaat van den onvermoeiden arbeid der Commissie is even omvangrijk als belangrijk.
Vier zware deelen bevatten een schat van gegevens omtrent den landbouw, van zeldzame waarde voor staathuishoudkundigen., statistici, landbouwkundigen en allen, die zich met de sociale vraagstukken bezig houden, maar tevens getuigen zij van de werkkracht der Commissie, die. zich door haar taak niet heeft laten terugschrikken. Om practisch te werk te gaan, heeft de commissie, gelijk bekend is, tijdens het ingesteld onderzoek, reeds dadelijk omtrent onderwerpen, welke haar van bijzonder urgenten aard toeschenen,
zonder de resultaten dezer enquête af te wachten, verschillende adviezen uitgebracht.
Dientengevolge heeft, nog voordat dit enquête-verslag verscheen, haar arbeid reeds vruchten gedragen. Zoo werden maatregelen tegen knoeierijen inden boterhandel vastgesteld. Een som van f 20.000 voor het landbouw-vakonderwijs werd beschikbaar gesteld. Drie nieuwe Rijkslandbouwproefstations, te Groningen, Hoorn en Breda, werden geopend.

Een landbouwleeraar voor de provinciën Gelderland en Overijsel werd benoemd. Voor subsidie aan landbouwproefvelden werd een som van f12.000 beschikbaar gesteld. Tot ondersteuning van de paardenfokkerij werd een crediet verleend van f 40.000.
Doch inmiddels werd de eigenlijke enquête niet uit het oog verloren. Een nauwkeurig onderzoek van de methoden, die in het buitenland bij verschillende landbouw-enquêtes waren gevolgd, leidde tot het besluit om, vooral met het oog op de waarschijnlijk beschikbare middelen, het stelsel te volgen, dat door de studie van type-gemeenten het beoogde doel tracht te bereiken.
Er werden groepen gevormd van gemeenten, die alle een gelijk beeld van landbouwtoestanden vertoonen; uit die groep werd er een uitgekozen en in bijzonderheden bestudeerd. Wel krijgt men zoodoende niet statistisch juiste gegevens over den landbouw in zijn geheelen omvang, maar krijgt men zoodoende een volledig inzicht inde toestanden, die men wenscht te bestudeeren. Om ware typen te krijgen en voor hun taak berekende personen, die in de gekozen gemeenten met de leiding van het onderzoek werden belast,
hebben de leden der commissie ieder, voor de provincie waarmede zij meer in ’t bijzonder bekend zijn, de aan te wijzen gemeente uitgekozen en met groote nauwgezetheid de personen gekozen, wat zeer veel moeilijkheden inhield. In het verslag zijn op een kaart aangegeven de groepen door de commissie vastgesteld en de gemeenten, die als typen zijn aangenomen. Om het onderzoek naar een vasten maatstaf te doen geschieden werd een systematisch ingedeelde lijst van vraagpunten ontworpen, die in het bestuur der commissie werden onderzocht, bestudeerd en geamendeerd. Die quaestionnaire werd in de practijk beproefd, dooreen bewerking van éen gemeente, Laren, en daarna de lijst der vraagpunten in de afdeelingen der commissie onderzocht en in de volle commissie vastgesteld. Wel bleek de noodzakelijkheid om aan de medewerkers een groote mate van vrijheid te laten, maar die speelruimte bewoog zich toch binnen het vaam van de gestelde vraagpunten.
De medewerkers werden voorgelicht door de leden der commissie, ieder voor het gewest, waar zij wonen en de leiding van het geheel werd eerst opgedragen aan het bestuur en verworpen, onder voortdurenden bijstand van den secretaris, den heer P. A. Vernède, aan den voorzitter en onder-voorzitter. Het eerste verslag kwam gereed 12 Maart 1889, het laatste 25 Januari 1890.
In haar begeleidend schrijven wijst de commissie er op, dat deze uitkomst zeer bevredigend mag heeten. De resultaten van het onderzoek overtreffen de verwachtingen, die de commissie zich had gevormd. Men heeft talrijke gegevens kunnen bijeenbrengen, die een juist overzicht veroorlooven in den toestand van den landbouw in Nederland. Aan de toewijding, den ijver en de intelligentie harer medewerkers hoe verschillend van opvatting en uitvoering hun verslagen ook zijn mogen brengt de commissie grooten lof.
Ook de medewerking onder de landbouwers was over het algemeen veel grooter dan velen hadden verwacht.
Wel stuitte men niet zelden op onwil, bekrompenheid en achterdocht, doch behoorlijke voorlichting van mannen, die in hun omgeving gezag hadden, was in verreweg de meeste gevallen voldoende om de meerderheid tot het verschaffen van de verlangde inlichtingen te nopen.
Aan het verslag is, dank zij de werkzaamheid van den secretaris, een index toegevoegd van veel belang, bevattende een kort overzicht van den toestand in elke der 95 typen-gemeenten ten aanzien van de hoofdquaesties, waarover de enquête liep.