In dit nummer reflecteren vijftig mensen uit de kunstwereld op hun manier van kijken n.a.v. 50 jaar 'Ways of Seeing', John Bergers veelbesproken tv-serie (1972) die later in boekvorm verscheen.
Incl. het meest baanbrekende hoofdstuk uit 'Ways of Seeing'

Bijdragen onder meer: Nicole Ex - Ali Smith (een ode aan John Berger), Judith van Leeuwen (Manieren van zien volgens kunstenaars, schrijvers, dichters (David Whyte) en filosofen), Theo Paijmans
Cover image: Anna Valdez, Ways of Seeing (2017)
taal: Engels/Nederlands
ISSN: 24683981

John Berger (1926 – 2017) was een Engelse schilder, kunstcriticus en schrijver. Door zijn televisieserie Ways of seeing was hij medebepalend voor de manier waarop een hele generatie naar kunst keek. Ook zijn boeken inspireerden tot een andere blik op de wereld.

In 1972 maakte hij onder de titel Ways of Seeing een spraakmakende vierdelige televisieserie voor de BBC over esthetische waarden in de westerse cultuur, deels gebaseerd op Walter Benjamins hoofdwerk Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit. Berger benadrukte dat je kunst en de kunstenaar niet los kan zien van de tijd waarin zij leefden en de plaats die zij innamen in de tijd van toen.

In Ways of seeing nodigt Berger de kijker uit om zelf op ontdekkingstocht uit te gaan en zijn ogen goed te gebruiken. Het oog, zo legt hij uit, is in staat om maar één beeld tegelijk zien. Kunst als beeld op zichzelf vindt Berger daarom overschat. Hij benadrukt het belang van de context en hij stelt dat kijken niet passief is, maar een actief proces van aandacht en interpretatie, wat destijds een revolutionaire gedachte was.

Hij had er geen moeite mee om wereldberoemde kunstwerken te laten zien naast rauwe beelden uit de alledaagse werkelijkheid of advertenties voor damesmode. Of een vrouwenfiguur van Rubens te vergelijken met een foto van een pin-upgirl. In beide gevallen gaat het om een vrouw die je met een verleidelijke blik in de ogen aankijkt.

Ter illustratie monteert Berger het geluid van de stilte, terwijl we naar een beroemd zelfportret van Rembrandt kijken. Daarna komt de camera in beweging en zoomt in op een detail van het schilderij. Vervolgens voegt hij muziek toe en plaatst het schilderij naast andere voorwerpen. Ieder moment verandert het beeld. Vandaar dat hij opmerkt dat meeste wat we van kunstwerken te zien krijgen niet anders is dan manipulatie en gezichtsbedrog.

Berger hekelt de veelvuldige mystificatie rond kunst, met ingewikkelde theorieën en verklaringen die het onnodig elitair maken. Het programma nodigt uit kritischer naar kunst te kijken, hoewel Berger erop wijst dat er ook nu sprake is van eenrichtingsverkeer, want de kijker is gedwongen naar hem te kijken en te luisteren, als presentator.

Kunstenaars, zo zegt hij, zijn in hun aard conservatief. Hoe vernieuwend en verrassend hun werk ook moge zijn, ze zijn zich altijd bewust van wat er voor hun tijd gedaan of gemaakt is. Picasso schilderde in het begin ook naar Velazquez. Kunst, benadrukt Berger, dient een vorm te vinden die niet zal verdwijnen. Kunst zoekt naar het verbeelden van ervaringen, zoals Van Gogh deed met zijn schilderijen van boeren; het lichamelijke, de ontberingen en de aardsheid waren nog nooit op zo’n manier verbeeld.

De serie Ways of seeing werd een jaar later, in 1973, herhaald en daarna pas weer in juli 1994, maar is via internet te zien. Van het boekje dat op de serie gebaseerd is, werden in het Verenigd Koninkrijk meer dan anderhalf miljoen exemplaren verkocht, maar in Nederland is het zo goed als vergeten. Volgens de filosoof en criticus Geerdt Magiels is deze goedkope pocket van 160 bladzijden het belangrijkste kunstboek in een halve eeuw.

Kunstmagazine