Een groep neurobiologen maakt in "De rivier die tegen de berg opstroomt" een tocht over de rivier de Colorado, door de Grand Canyon. Veertien dagen lang bevaren ze met rubberboten het zware traject. Ze overwinnen daarbij gevaarlijke stroomversnellingen, kamperen tussen steile rotswanden en vinden overblijfselen van oude indiaanse culturen.

In de Grand Canyon zijn door de eroderende werking van de rivier en de geologische krachten van de aarde gesteentelagen aan de oppervlakte gekomen die teruggaan tot ongeveer 2,5 miljard jaar geleden. Geïnspireerd door deze omgeving spreken de reizigers over de evolutie van de levensvormen op aarde. In de ontspannen sfeer van een vakantie in de natuur schromen ze niet om op een ongedwongen en speculatieve manier over hun vak te praten.

Ze proberen erachter te komen waarom de mens gevoel voor humor heeft en waarom hij muziek kan maken. Met deze vragen als basis krijgen we vanuit verschillende invalshoeken een gevarieerd beeld van de evolutie van de mens. We zien hoe Homo sapiens zich heeft ontwikkeld uit de hominiden, en hoe kwetsbaar onze voorouders moeten zijn geweest die op de grens van het landijs de ijstijd moesten overleven. Calvin maakt duidelijk hoezeer hun ervaringen voor ons nog altijd een rol spelen.

Naast de biologische evolutie van de mens en de werking van de hersenen, wordt veel aandacht besteed aan de culturele ontwikkeling van de mensheid. De overbevolking van de wereld en de roofbouw op de aarde worden in al hun bedreigende consequenties besproken.

Zoals de eenzame motorrijder van Robert Pirsig de lezer tijdens zijn reis vertrouwd maakt met de grondbeginselen van de filosofie, zo vertelt William Calvin tijdens deze avontuurlijke boottocht het spannende verhaal van de aarde en haar bewoners, en hij doet dit op een onderhoudende en tegelijkertijd wetenschappelijk verantwoorde manier. Als u dit boek gelezen heeft, kunt u de afgelopen tien jaargangen van Scientific American verder ongelezen laten.